معمای قیمت سوخت در برنامه اقتصادی نامزدها/ سیاست قیمتی بنزین؛ سوالی که شفاف جواب داده نشد

آنچه از میان توییت‌ها و اظهارنظرهای نزدیکان و برخی مشاوران سعید جلیلی و مسعود پزشکیان مطرح می‌شود، گمانه‌زنی‌ها درباره افزایش قیمت حامل‌های انرژی -آن هم در روزهایی که قرار است تکلیف صدرنشین پاستور در روزهای آتی مشخص شود- به وجود آمده است؛ گمانه‌زنی‌هایی که هر دو طرف را به واکنش نسبت به سیاست بنزینی طرف مقابل وا داشته است. 

بررسی آنچه به عنوان سیاست بنزینی سعید جلیلی و مسعود پزشکیان مطرح است نشان می دهد که این دو در ظاهر سیاست‌هایی که به صورت پراکنده و ناقص مطرح کرده اند، بیش از همه بر سیاست‌های غیرقیمتی بنزین تاکید دارند. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که از سال ۱۳۸۷؛ همزمان با فعالیت دولت محمود احمدی نژاد قانون هدفمندی یارانه ها به تصویب رسید و بر اساس ماده (۱) آن دولت مکلف شد قیمت حاملهای انرژی را به نحوی اصلاح کند که به تدریج تا پایان برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه، کمتر از نود درصد (۹۰%) قیمت تحویل روی کشتی (فوب) در خلیج فارس نباشد. به عبارتی دیگر بر اساس این قانون باید دولت‌ها به تدریج قیمت بنزین را افزایش می دادند و یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش قیمت بر اساس این ماده از قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، تامین منابع برای پرداخت انواع یارانه ها ازجمله یارانه نقدی بود که در دولت محمود احمدی نژاد برای هر فرد ایرانی، ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده بود.

نکته آنکه در بازه ۱۶ ساله از تصویب این قانون تا امروز که ۴ دولت فعالیت کردند، قیمت بنزین در ایران تنها ۴ بار افزایش یافت اما همچنان بسیاری از تحلیلگران بازار انرژی بنزین در ایران را ارزان قیمت توصیف می کنند زیرا در حال حاضر اختلاف قمیت این محصول با فوب خلیج فارس فاصله دارد.

تقویم افزایش قیمت بنزین در ایران

قیمت بنزین بعد در سال ۸۷ و در دولت اول محمود احمدی نژاد ۱۰۰ تومان برای بنزین سهمیه ای باقی ماند اما برای سهمیه آزاد ۴۰۰ تومان شد. او دو سال بعد و در دولت دومش یعنی در سال ۸۹، قیمت بنزین سهمیه‌ای را ۴۰۰ تومان تعیین و قیمت سهمیه آزاد را به ۷۰۰ تومان افزایش داد. در سال ۹۳ و در سال دوم دولت حسن روحانی، قیمت بنزین سهمیه ۷۰۰ تومان شد و قیمت بنزین آزاد به ۱۰۰۰ تومان افزایش یافت. دولت حسن روحانی یک سال بعد بنزین را به صورت تک نرخی روی ۱۰۰۰ تومان نگه داشت. اما تغییر تدریجی قیمت بنزین به مدت ۴ سال متوقف شد! به یکباره در سال ۱۳۹۸، قیمت بنزین سهمیه ای ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد ۳۰۰۰ هزار تومان تعیین شد؛ تغییر قیمتی که به دلیل اعلام ناگهانی، با واکنش‌ها و اعتراضاتی روبرو شد و ماجرای آبان ۹۸ رقم خورد. در نهایت این تغییر قیمت به دستاویزی برای سرزنش دولت روحانی تبدیل شد هرچند که او این سیاست را تصمیم سران قوا و نه دولت خود معرفی کرد. 

به هر روی حدود ۴ سال و نیم از آن روز می‌گذرد اما دیگر خبری از تغییر تدریجی قیمت بنزین نبود. بررسی‌های اقتصادنیوز نشان می‌دهد که اگرچه در این سال‌ها در جریان بررسی بودجه های سنواتی، تغییر در قیمت بنزین ازجمله موضوعات مطرح بود اما هیچ گاه به سیاستی مصوب تبدیل نشد. 

حالا با نزدیک شدن به مرحله دوم انتخابات و تشکیل دولت چهاردهم، افزایش قیمت بنزین به ابهامی بزرگ در سیاست‌های اقتصادی دو نامزد تبدیل شده است؛ موضوعی که به دلیل کسری شدید بودجه در منابع هدفمندی یارانه ها به گواه گزارش مراکز رسمی همچون مرکز پژوهش‌های مجلس، چالش بزرگی برای دولت ابراهیم رئیسی بوده و برای دولت بعدی نیز خواهد بود. از این رو هم سعید جلیلی و هم مسعود پزشکیان در کارزار انتخاباتی خود با این سوالات روبرو هستند و هر یک، به نحوی از سیاست بنزینی خود رونمایی کرده‌اند.
پزشکیان؛ ترجیح مدیریت مصرف سوخت به تغییر قیمت بنزین؟

مسعود پزشکیان اگرچه پیش از شب گذشته،‌ اشاره‌ای به تصمیم خود در حوزه سیاست‌های قیمتی بنزین نکرد و آنچه از سوی او و مشاورانش مطرح شده بود، سیاست غیر قیمتی بود اما بررسی اظهارات او در مناظره اقتصادی شب گذشته، حاوی نشانه‌هایی از احتمال تغییر قیمتی بنزین در دولت اوست.

بررسی اظهارات او مشاورانش پیش از مناظره دوم پزشکیان و جلیلی نشان می‌داد که او بر سیاست صرفه جویی در مصرف بنزین از طریق واردات خودروهای کم مصرف تاکید دارد و مسیر ساماندهی به بازار انرژی را از سمت کاهش مصرف داخلی و کم کردن فاصله تولید تا مصرف دنبال می‌کند.

عضو شورای عالی راهبردی ستاد مرکزی مسعود پزشکیان هم در روزهای گذشته اعلام کرده بود که درباره حامل‌های انرژی، سیاست به این صورت است که امکان استفاده از تکنولوژی‌های به‌روز دنیا در حوزه تجهیز، کاتالیست فراهم شود و در ادامه تسریع در اجرای طرح‌های بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها با بازپرداخت بدهی حدود ۲۰۰ همتی پالایشگاه‌های نفت دنبال شود.  ازجمله مولفه‌هایی که مسعود پزشکیان  به آن اشاره می کند مدیریت مصرف بنزین، ارتقای تکنولوژی خودروهای داخلی و واردات سریع خودروهای کم‌مصرف خارجی و برقی است. بنابر آنچه این روزها از سوی نزدیکان پزشکیان مطرح می شود، توسعه زیرساخت‌های CNG که متوقف شده از سرگرفته خواهد شد و از طرفی دیگر نیز اصلاح قوانین و مقررات، فرهنگ‌سازی و مصرف بهینه نیز در مدیریت کمبود بنزین در برنامه های مسعود پزشکیان مشاهده شده است.

او یک بار دیگر در مناظره دوم با سعید جلیلی نیز از یک شرط مهم برای تصمیم گیری قیمتی درباره بنزین سخن گفت؛ آنکه دولت او «بدون رضایت مردم هیچ تصمیم بنزینی نخواهد گرفت».  پزشکیان همچنین در ادامه به یارانه انرژی اشاره و بر «کنترل یارانه بنزین» تاکید کرد. او گفت که «ما الان سوبسید یارانه بنزین برق را می‌دهیم. اگر بتوانیم آن را کنترل کنیم می‌توانیم به مسئله معیشت زندگی مردم برسیم. به هر کسی ارز ترجیحی داده شود، رانت است.»

این اظهارات نشان می دهد که مسعود پزشکیان در برنامه های خود، تغییر در قیمت و نحوه توزیع بنزین را در نظر دارد اما در این میان یک شرط را در نظر گرفته است یا دست کم در اظهارات انتخاباتی خود بر آن تاکید می کند و آن «رضایت مردم» است.
 طرح «وان» سعید جلیلی

در سوی دیگر کارزار انتخاباتی،  که بیشترین نمود آن در مناظره‌های انتخاباتی و برنامه‌های اعلامی نامزدها مشاهده شد، سعید جلیلی از موضوعی به‌ عنوان اصلاحات اقتصادی نام برد که مساله انرژی نیز در آن مطرح است.

جلیلی که در مناظرات سال ۱۴۰۰ هم با دفاع از طرحی با عنوان «وان» پرداخته بود، حالا دوباره و در بحبوحه داغ شدن سوالات بنزینی بار دیگر بر این طرح تاکید کرده. در مناظره اقتصادی شب گذشته میان سعید جلیلی و مسعود پزشکیان، جلیلی گفت: «آن خانواده‌ای که ۳ خودرو دارد، ۱۲ برابر خانواده‌ای که خودرو ندارد، یارانه دریافت می‌کند و بنزین ۱۵۰۰ و ۳۵۰۰ هزار تومانی می‌گیرد. این خانواده ۱۲ برابر از خانواده‌ای که خودرو ندارد با اینکه مرفه‌تر است، اما یارانه دریافت می‌کند... این نشان می‌دهد که مناسباتی که وجود دارد تصحیح جدی نیاز دارد... ما چند طرح جدی داریم یک همین طرحی است که مطرح شد و طرح وان که داشتیم که انرژی چگونه به بهترین شکل توزیع شود و مردم همه یارانه‌ای که می‌خواهند داشته باشند عادلانه باشد.»

او ۳ سال پیش در مناظرات سال ۱۴۰۰ نیز بر همین طرح با محوریت یارانه انرژی تاکید کرده و گفته بود: «ما برای حوزه انرژی چندین برنامه اساسی داریم که محرومیت مردم به حداقل برسد. یکی از این برنامه‌ها این است که باید حق مردم را از سهم‌شان در مصرف انرژی به آن‌ها بدهیم که این کار را در طرحی تحت عنوان «وان» تعریف کردیم که به مردم این حق داده شود.»