جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
اگرچه پدیده انتخابات چهاردهم پزشکیان است، اما قرار نیست معجزه ای رخ دهد. شکست یکدست سازی قدرت و روی کار آمدن ضعیف ترین دولت بعد از انقلاب، نظام سیاسی را به این نتیجه رسانده است که بازی عرصه سیاسی را به گونه ای طراحی کند که در عین آنکه مدیریت و هدایت آن را به عهده داشته باشد زمینه مشارکت و برخی از تغییرات در سیاست داخلی و خارجی را فراهم کند.
بی شک جنس پزشکیان از جنس هیچ کدام از روسای جمهوری قبلی نیست. پزشکیان در عین آنکه از جنس نهج البلاغه، عدالت خواهی و پاکدستی است، فردی آکادمیک است و تقوا و تخصص را در کنار هم دارد. بر خلاف مردان کویری پاستور، او نه از جنس نرم و نه از جنس کینه و نه عهدشکن و.... است. شجاعت و در عین حال درایت و صراحت لهجه ای دارد که در بخش مهمی از روانشناسی قومی وی نشات می گیرد. او وفادار به هرم نظام است اما برای تغییری آمده است که ریل گذاری آن در دستان او نیست. ساختارهایی که سیستم روی آنها بنا شده و هرم قدرت اگر اراده ای برای تغییرات آنها نداشته باشد، با هیچ رئیس جمهوری تغییرات بنیادی نخواهند کرد.
با این وجود به نظر می رسد شرایط دشوار و بن بست های داخلی و خارجی ایجاب کرده است که پزشکیان وارد میدان شود.
در بعد داخلی وضعیت اسفناک اقتصادی، گسل های اجتماعی و قومی، بی انگیزگی، بی اعتنایی و یا قهر سیاسی آحاد مردم در انتخابات گذشته و.... همگی ضرورت تغییر رویه ها و برخی راهبردها را اجتناب‌ناپذیر کرده است.
گسترش دامنه تحریم و احتمال پیروزی دونالد ترامپ خطر را نزدیکتر از آنی کرده است که بشود بی تفاوت بوده و صبر پیشه کرد.
افزایش فشار خارجی و نارضایتی های داخلی و احتمال ورود کشور به یک دوره بحران و ناامنی ایجاب کرده رقابت ها در عین این که در دایره محدود نظارت استصوابی است به گونه ای شکل بگیرد که با افزایش نسبی مشارکت، ضمن اینکه پیام بیرونی داشته باشد، در داخل متضمن نوعی وفاق ملی شود.
پزشکیان تُرک کُرد زبانی است که با درد بلوچ و خوزی از نزدیک و به‌واسطه پیوند و ارتباطات اجتماعی آشناست. از منظر امنیتی مهمترین خطر برای ایران و ایرانیان پررنگ شدن تعلقات قومی در برابر تعلقات ملی است و آذری های ایران به عنوان دومین جمعیت تاثیرگذار در هرم اجتماعی قدرت در کنار کردها به عنوان سومین عنصر جمعیتی محروم از قدرت بستر مساعدی برای تحریک پذیری در گذشته داشته اند و دو دولت پیشه وری و جمهوری مهاباد آنقدر دور نیستند که نتواند هر آن کس که دغدغه ایران را دارد، از خواب بیدار نکند.
بی شک در تایید صلاحیت پزشکیان توسط بدنه اهل تعقل عمیق در هرم قدرت، توجه به شکاف های قومی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی و محرومیت های چند وجهی به‌خصوص در حاشیه های مرزی موثر بوده است و در کنار آن صاحبان این درایت درصدد به میدان آوردن بخش مهمی از اصلاح طلبان با هدف افزایش مشارکت در صحنه انتخابات هستند.
اگرچه بخش مهمی از سیستم و ساختار حاکم معیوب و فساد است اما هنوز روزنه هایی برای امید هست.
در حال حاضر جریانی از سیستم، قالیباف را به عنوان رئیس جمهور تعیین کرده است، اما این تصمیم و اراده تام و تمام ساختار سیاسی نبوده و نیست. ضمن آن که میدان انتخابات ریاست جمهوری چون صحن مجلس دستوری عمل نمی کند. لذا پزشکیان با پذیرش تبعات و وفاداری به چارچوب قدرت، به بازی و چیدمانی وارد شده که سیستم حاکم، محدوده مانور آن را تعریف کرده است.
با این وجود اگر قرار باشد در آینده دور و نزدیک، طبق چیدمان مسئله جایگزینی تحقق یابد، باز تعریف برخی رویکردها با اقدامات بن سلمانی و با هدف گشایش های اجتماعی باید به گونه ای باشد که در بستر وفاق ملی روی دهد. با پزشکیان هم از منظر قومی و هم از نگاه تعلق نسبی ایشان به جریان اصلاح طلبی امکان مشارکت و همراهی در عبور از بحران بهتر از پنج تن دیگر قابلیت تحقق خواهد داشت.
در این میان باید گفت که جریان قالیباف با توجه به وزنه تکنوکراتی و پیوند سیاسی، امنیتی و نظامی نیز اگرچه قابلیت گشایش های اجتماعی و مخصوصا سازش خارجی بیش از پزشکیان را دارد اما این جریان چون پزشکیان حامل وفاق ملی نبوده و نیست.
قرائن نشانگر آن است که حاکمیت چندی است که با خرد و درایت خصوصا در سیاست خارجی آشتی کرده است. چگونگی حمله به پایگاه عین الاسد، مدیریت جنگ غزه، حمله به خاک اسرائیل و مذاکرات عمان همگی نمایش این درایت بوده است. به نظر می رسد از منظر صاحبان این تفکر پزشکیان در زمانه ای که تعلقات مذهبی ضعیف و تعلقات قومی به نسبت افزایش یافته و کشورهای پیرامونی نیز چون گرگ در کمین موقعیتی مناسب نشسته اند، می تواند برای گذر از این شرایط سخت و دشوار گزینه ای مناسب تر از قالیبافی باشد که محروم از ویژگی های پزشکیان است.
نکته آن که عرصه سیاست، صحنه ایده آل گرائی و روشنفکری نیست. درست است که شرکت در انتخابات، ورود به میدان بازی چیدمان شده دایره قدرت است اما در این میدان بازی، مردم داوری هستند که قهر آنان از صندوق سبب تن دادن قدرت به بخش مهمی از واقعیت های حاکم بر صحنه سیاسی و اجتماعی شده و این می تواند نوید تغییرات بطنی بیشتر در آینده باشد. باید با امید زیست.