دوشنبه ۰۵ آذر ۱۴۰۳
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
در کنار اهمیت صدور قطعنامه تروئیکای اروپایی عضو برجام در تقابل با تهران، از بعدازظهر سه‌شنبه و نیز دیروز چهارشنبه شاهد انتشار بیانیه‌های متعددی از جانب اتحادیه اروپا، کشورهای اروپایی و آمریکا بودیم. در مقابل ایران، روسیه و چین هم دست به صدور یک بیانیه مشترک زدند. در عین حال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اقدامی سیاسی، قطع‌نامه‌ای را علیه ایران تصویب کرد. قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی عضو برجام درباره برنامه هسته‌ای ایران دیروز چهارشنبه با ۲۰ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصویب شد. طبق گزارش رویترز، دیپلمات‌ها گفته‌اند در این قطعنامه که توسط انگلیس، فرانسه و آلمان ارائه شده است، از ایران خواسته شده تا درباره ذرات اورانیوم کشف‌شده در ۲ سایت توضیح دهد، همکاری با آژانس را بهبود ببخشد و از تصمیم خود برای لغو انتصاب بازرسان باتجربه آژانس بازگردد. در این قطعنامه همچنین ادعا شده که ایران تعهدات خود در زمینه پادمان‌های پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را نقض کرده است.
به گزارش شرق، اینها علاوه بر جوابیه روز سه‌شنبه تهران به ادعاهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز دو گزارش رافائل گروسی است. لذا در مجموع و جدای از تلاش‌ها برای صدور قطعنامه، نوعی جنگ روایت درخصوص پرونده هسته‌ای ایران شکل گرفته است و هر طرف سعی دارد از منظر خود قرائتی مطابق با منافع و اهدافش از فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارائه دهد. هرچند به نظر می‌آید کشورهای غربی سعی کردند با بیانیه‌های پیدرپی خود زمینه لازم و همچنین توجیهی برای صدور قطعنامه علیه پرونده هسته‌ای ایران فراهم کنند، اما در این بین نگرانی درخصوص تبعات این اقدام بر روند مذاکرات جاری و نیز همکاری‌های ایران و آژانس به دلیل ترس از واکنش ایران باعث شده است که شورای حکام در یک فضای متشتت قرار بگیرد.
جوابیه تهران
در چنین فضای مبهم و متشتتی، بعدازظهر سه‌شنبه نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در دفتر سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نظرات و مشاهدات خود را در مورد دو گزارش اخیر رافائل گروسی، مدیرکل به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذیل جوابیه‌ای در شش بخش و ۳۴ بند منتشر کرد تا به تنویر افکار عمومی و همچنین تبیین وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران در میانه ادعاهای غرب و آژانس کمک کند. در بند چهارم از بخش نخست جوابیه که به «نظرات کلی» باز می‌گردد، چنین قید شده که «تصمیم ایران برای توقف اجرای تعهدات خود تحت برجام کاملا مطابق با حقوق ذاتی کشور طبق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام بوده و پاسخی به خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، همراه با ناتوانی سه کشور اروپایی در پایبندی به تعهدات خود بود. این واقعیت آشکار به هیچ وجه نمی‌تواند مبنایی برای سه کشور اروپایی برای خودداری از اجرای تعهدات خود باشد».
در ادامه همین بخش عنوان شده که «از نظر حقوقی، ارزیابی‌های آژانس در گزارش خود بر پایه اطلاعات غیرموثق و اسناد غیرمعتبر ارائه‌شده توسط رژیمی صورت می‌گیرد که نه تنها دائما علیه روابط ایران با آژانس توطئه می‌کند، بلکه مرتکب خرابکاری، حمله و تهدید حمله به ایران همراه با سیاست وحشیانه و نسل‌کشی این رژیم علیه مردم بی‌گناه غزه می‌باشد که اکنون دیگر برای جامعه جهانی کاملا شناخته‌شده است». همچنین آمده که «با توجه به همکاری بیشتر با آژانس در سال‌های اخیر، ایران اقدامات داوطلبانه را در چارچوب چندین بیانیه مشترک از جمله بیانیه مشترک ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ (۴ مارس ۲۰۲۳) اجرا کرد».
تهران در جوابیه خود به عملکرد گروسی و آژانس هم ورود کرده و با بیان انتقاداتی تأکید دارد که «اخیرا، فشارهای سیاسی مستمر اعمالی توسط چند کشور خاص، به مرحله‌ای رسیده است که حتی موضوعات حل‌وفصل شده فنی متعاقبا در گزارش‌های آژانس برخلاف آنچه توافق شده است، تغییر می‌یابند. این فشارهای با انگیزه سیاسی، آژانس را از اجرای نقش حرفه‌ای و بی‌طرفانه خود باز می‌دارد. مدیرکل در مناسبت‌های مختلف در گزارش‌های خود با به‌کارگیری عبارات نامتعارف، برخلاف ضرورت رویه فنی و عینی این‌گونه گزارش‌ها احساسات خود را ابراز می‌کند که لازم است از این امر اجتناب نماید».
در جوابیه مذکور تأکید شد که «در حال حاضر تعداد کل ۱۲۰ بازرس منصوب‌شده برای جمهوری اسلامی ایران در اختیار آژانس است و این به وضوح نشان می‌دهد که ایران تمایل دارد آژانس را قادر سازد تا وظایف خود را با بهره‌مندی از بازرسان مختلف با تجربه انجام دهد. اعمال این حق به هیچ وجه مستقیم یا غیرمستقیم بر توانایی آژانس برای انجام بازرسی‌های خود در ایران تأثیر نمی‌گذارد». با این حال تهران در ادامه عنوان داشت «در حالی که جمهوری اسلامی ایران در دو نوبت (اکتبر ۲۰۲۳ و فوریه ۲۰۲۴) انتصاب ۱۴ بازرس پیشنهادی جدید آژانس را پذیرفته است، اما متأسفانه این موضوع به درستی در گزارش منعکس نشده است».
در ادامه به سفر گروسی به تهران هم اشاره شد که «در جریان سفر مدیرکل و معاون مدیرکل آژانس در امور پادمانی به ایران و دیدار با مقامات عالی‌رتبه، هر دو طرف ضمن تبادل‌نظر در مورد موضوعات مختلف از جمله اجرای بیانیه مشترک توافق کردند که پس از عبور از شرایط خاص ناشی از شهادت رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و سایر همراهان در یک حادثه هوایی به رایزنی‌های خود در زمان مناسب ادامه دهند». یکی از موضوعات مهم در جوابیه تهران اظهارنظر برخی مقامات داخلی پیرامون احتمال تغییر دکترین هسته‌ای بود که در جوابیه ذکر شد، «در موارد متعددی رسما اعلام شد که سلاح هسته‌ای در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران جایگاهی ندارد.
بنابراین، دلیلی برای هرگونه تفسیر نادرست از اظهارات فردی عمومی وجود ندارد. از مدیرکل انتظار نمی‌رود که براساس دیدگاه‌های افراد، نتیجه‌گیری کرده یا بیانیه‌ای را ارائه دهد. هرگونه نتیجه‌گیری مبتنی بر اظهارات عمومی، نه حرفه‌ای است و نه حقوقی». در پایان جوابیه تصریح شد که «جمهوری اسلامی ایران بار دیگر ضمن تأکید بر اهمیت و ارزش همکاری‌های ارائه‌شده به آژانس یادآوری می‌نماید که این همکاری‌های سازنده نباید توسط منافع سیاسی کوته‌بینانه تضعیف شود. بر این اساس، آژانس موظف است در پرداختن به چنین موضوعاتی با هدف جلوگیری از تحریف تصویر بزرگ‌تر همکاری بین ایران و آژانس، به شیوه‌ای مجددانه عقلانیت خود را نشان دهد».
پیرو این نکات بود که علی باقری‌کنی هم در حاشیه جلسه دیروز چهارشنبه هیئت دولت و در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بیان کرد که «آژانس یک نهاد فنی است و انتظار می‌رود همه کشورها از جمله کشورهای عضو شورای حکام براساس رویکرد فنی آژانس رفتار کنند. رویکرد غیرسازنده برخی از کشورهای عضو در زمینه استفاده از ظرفیت آژانس در مسیر اهداف سیاسی، قطعا به ضرر هویت آژانس و نقش‌آفرینی آن و نیز نقش تخصصی‌اش خواهد بود».
به نوشته ایسنا، سرپرست وزارت امور خارجه بر این نکته هم تأکید کرد که، «ما همواره دولت‌های مختلف را دعوت کردیم که اجازه دهند آژانس نقش فنی و تخصصی خود را ادامه دهد و به دلیل ناکامی‌ها و شکست‌هایی که در عرصه‌های خارج از آژانس داشتند، آنجا را به محل تسویه‌حساب سیاسی بدل نکنند». باقری‌کنی این را هم افزود که «ما همواره ظرفیت‌های متعددی در چارچوب معاهده ان‌پی‌تی و توافق‌نامه پادمان داشتیم و داریم. هرگاه بنا بر مصالح کشور و اولویت‌های سازمان انرژی اتمی تشخیص داده شود، ظرفیت‌های مورد نظر فعال خواهد شد».
از بیانیه اتحادیه اروپا تا بیانیه تروئیکای اروپا
در برابر آنچه تهران در جوابیه خود عنوان داشت، روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه بیانیه‌های متعددی از جانب اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی عضو برجام منتشر شد. آن‌طور که ایسنا گفته، نمایندگی اتحادیه اروپا در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در جلسه روز سه‌شنبه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای با ابراز نگرانی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران، خواستار پایبندی تهران به تعهدات برجامی شد که مدعی است بیش از پیش از آن فاصله گرفته است. در این بیانیه درباره راستی‌آزمایی و نظارت بر جمهوری اسلامی ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل ادعا شد که «اطمینان یافتن از اینکه ایران به یک سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند، یک اولویت امنیتی مهم برای اتحادیه اروپاست».
هیئت اتحادیه اروپا در بیانیه خود، «قویا از ایران خواست رویه نگران‌کننده هسته‌ای خود را تغییر داده و بدون تأخیر با تعهدات خود در زمینه منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای بازگردد» و در ادامه هم چنین قید شد که «اتحادیه اروپا از ایران انتظار دارد روند نصب تجهیزات راستی‌آزمایی و نظارت را تکمیل کند و به آژانس دسترسی نامحدودی به اطلاعات آنها بدهد. ما همچنین از ایران می‌خواهیم به اجرای پروتکل الحاقی بازگردد، آن را تصویب کند و اجرای تمامی مقررات نظارتی و راستی‌آزمایی مرتبط با برجام را از سر بگیرد». اتحادیه اروپا همچنین در شورای حکام از ایران خواست بیانیه مشترک مارس ۲۰۲۳ خود با آژانس را اجرا کند. جالب اینجاست که اتحادیه اروپا مجددا در بیانیه دیروز (چهارشنبه) خود در شورای حکام با طرح ادعاهایی درباره نحوه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی علیه ایران اعلام حمایت کرد.
قبل‌تر هم سه کشور اروپایی عضو برجام در بیانیه روز سه‌شنبه در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اگر‌چه اعلام کردند به راه‌حل دیپلماتیک در این زمینه پایبند هستند، اما به نحوی سعی داشتند تهران را مقصر شرایط کنونی نشان دهند و ادعا کردند «ایران راه‌حل دیپلماتیک را رد کرد و تصمیم گرفت برنامه هسته‌ای خود را به سطوح نگران‌کننده‌ای گسترش دهد». طبق ادعای لندن، پاریس و برلین، «تهران به غنی‌سازی اورانیوم فراتر از تعهداتش در برنامه اقدام مشترک ادامه داده است».
بیانیه آمریکا چه می‌گوید؟
در ادامه انتشار بیانیه‌های ضدایرانی علیه پرونده هسته‌ای کشورمان، ایالات متحده آمریکا هم روز سه‌شنبه در نشست فصلی شورای حکام بیانیه خود را منتشر کرد و در آن به طرح ادعاهایی علیه تهران دست زد؛ کما‌اینکه در بیانیه مذکور قید شد «تصمیم سه سال پیش ایران برای توقف اجرای تعهدات هسته‌ای خود در برجام و متعاقب آن برداشتن تجهیزات نظارت و پایش مرتبط با برجام، تلاش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تضعیف می‌کند». لورا هولگیت، نماینده آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در جلسه روز سه‌شنبه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بیانیه ایالات متحده درباره «راستی‌آزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد» قرائت کرد، در ادامه ادعاهای عجیب خود آورده که دو بار در سال ۲۰۲۲ توافق‌هایی روی میز گذاشته شد، اما ایران با «خواسته‌های غیرقابل قبول و فراتر از برجام» به آنها پاسخ داد.
هولگیت در ادامه مدعی شده «در‌حالی‌که برنامه هسته‌ای ایران به صورت درخور توجهی گسترش یافته و دانش درباره برنامه هسته‌ای ایران از دست رفته و همکاری ایران با آژانس به پایین‌ترین حد خود رسیده است، این ایده که مسائل باقی‌مانده می‌تواند ظرف چند روز حل‌وفصل شود، بی‌معناست». نماینده آمریکا در سخنرانی خود بار دیگر از ایران خواست «مسیر خود را معکوس کند، به‌طور کامل و به منظور اجرای فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت آژانس ازجمله اجرای اقدامات مرتبط با بیانیه مشترک خود با آژانس در مارس ۲۰۲۳، با این نهاد همکاری کند». او همچنین از ایران خواست «از تصمیم خود برای لغو انتصاب بازرسان آژانس بازگردد، اجرای موقت پروتکل الحاقی را از سر بگیرد و کد اصلاح‌شده ۳.۱ را بدون تأخیر اجرا کند».
علاوه بر سخنرانی روز سه‌شنبه، لورا هولگیت در بیانیه خود در جلسه دیروز (چهارشنبه) شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ضمن حمایت از اقدام اروپا برای پیشبرد صدور قطعنامه ضدایرانی، برنامه هسته‌ای ایران را در‌بر‌دارنده چالشی جدی برای امنیت بین‌المللی خواند. نماینده آمریکا با مطرح‌کردن ادعاهایی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همکاری آن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدعی شد رویکرد فعلی ایران در برنامه هسته‌ای به دلیل داشتن سه ویژگی «به‌شدت دردسرساز» است.
هم‌زمان با این ادعاها، متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در یک نشست خبری در پاسخ به این سؤال که موضع واشنگتن در قبال ارائه پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای ضدایرانی از سوی تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چیست؟ گفت: «قصد ندارم اقداماتی را که ممکن است در شورای حکام انجام بدهیم، از پیش بیان کنم. فقط می‌گویم ما در گذشته، در شورای حکام اقدامات درخور توجهی انجام داده‌ایم. آماده هستیم در آینده نیز دوباره آن را تکرار کنیم و به مذاکره با شرکای خود ازجمله تروئیکای اروپایی درباره اینکه دقیقا به چه شکلی خواهند بود، ادامه می‌دهیم».
بیانیه مشترک ایران، چین و روسیه
در مقابل بیانیه‌های پیدرپی و مکرر اروپایی‌ها و آمریکا در نشست فصلی شورای حکام، ایران به همراه روسیه و چین در اقدامی متقابل دست به انتشار بیانیه مشترک زدند که در آن به موضوع احیای برجام اشاره شد. در ابتدای بیانیه مشترک چنین آمده که «ما (ایران، روسیه و چین) به همراه طرف‌های دیگر در مذاکرات، زمان و تلاش سرمایه‌گذاری کردیم که منجر به نتیجه‌گیری برجام در سال ۲۰۱۵ و سپس اجرای آن شد. از سال ۲۰۱۸، هنگامی که آمریکا به‌طور غیرقانونی و یک‌جانبه از این توافق کناره‌گیری و تحمیل تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی و اعمال سیاست فشار حداکثری علیه ایران نقطه عطفی برای این توافق شد، حمایت ما از برجام تغییر نکرده است».
به گفته بیانیه مذکور، «سه کشور ایران، چین و ورسیه از هیچ تلاشی برای بازگرداندن برجام دریغ نکردند و در ۹ دور مذاکره در اینجا در وین شرکت داشته‌اند. لذا ما سه کشور آمادگی خود را برای نتیجه‌گیری بازگرداندن این توافق بر اساس متن آگوست ۲۰۲۲ تأیید کردیم». در ادامه بیانیه مشترک با انتقاد از غربی‌ها قید شده که «متأسفانه، سایر شرکت‌کنندگان برجام، فرانسه، آلمان و انگلیس و همچنین آمریکا، با وجود وعده‌های خود، روند مختلفی را انتخاب کردند و هدف مشترک ازسرگیری اجرای برجام توسط ما را به خاطر ملاحظات سیاسی خودشان نادیده می‌گیرند».
بیانیه مشترک با ذکر این جملات پایان می‌باید: «جمهوری خلق چین، جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه متقاعد شده‌اند زمان آن رسیده است که کشورهای غربی اراده سیاسی نشان دهند، از چرخه بی‌پایان تشدید خودداری کنند که تقریبا در دو سال گذشته در حال چرخیدن بوده است و گام لازم را برای احیای برجام اتخاذ کنند. هنوز هم امکان انجام این کار وجود دارد. جمهوری خلق چین، جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه برای آن آماده هستند»./شرق