جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
نویسنده: علی ودایع، دکترای روابط بین الملل
در عالم روابط بین الملل لزوما معادلات به گونه ای که ظاهر نشان می دهد؛ به پیش نمی رود. گاهی حرف از جنگ است اما در نهایت صلح رقم می خورد و گاهی بالعکس، نکته اینجاست که گره گشایی از معادلات نیازمند کدگذاری دقیق در معادله است.
سرخط رسانه های جهان به تبعات اقدام خصمانه اسرائیل علیه کنسولگری ایران، عملیات موفق وعده صادق و ناکامی حمله ریزپرنده ها به تاسیستات اصفهان اختصاص دارد. نوع ژست مقامات غربی عمدتا مبتنی بر همراهی با اسرائیل و طراحی جنگ دیپلماتیک تمام عیار علیه تهران است. برخی گمانه زنی ها حکایت از طراحی تحریم های جدید یا حتی اسنپ بک در پرونده اتمی ایران دارد. اگر بگوییم که تهران درگیری یک نبرد تن به تن دیپلماتیک شده است؛ اشتباه نگفتیم.
ظرفیت وقوع جنگ در خاورمیانه
در معادله ای که تشریح کرد؛ ایران بی سابقه ترین نوع بازدارندگی در تقابل با اسرائیل، تروئیکای اروپایی و آمریکا را به نمایش گذاشته است. مساله بنیادین اینجاست که نه جامعه جهانی و نه خاورمیانه ظرفیت و گنجایش پذیرش یک جنگ جدید را ندارد.
هزینه های سنگین اقتصادی، امنیتی و اجتماعی جنگ اوکراین بر شانه های غرب سنگینی می کند. از طرف دیگر، حدود 7 ماه جنگ خونین غزه علی رغم وقوع فاجعه انسانی و نسل کشی منجر به نتیجه مطلوب اسرائیلی ها نشده است. نکته خوف انگیز برای غربی ها این است که ذیل جنگ غزه، تنش ایران و اسرائیل به یک جنگ بی پایان به گستره خاورمیانه تبدیل شود.
از طرف دیگر آمریکایی ها به ویژه دموکرات ها در آستانه انتخابات الکترال 2024 با چالش های فزاینده اقتصادی دست به گریبان هستند. واشنگتن نیازمند فریز آتش در خاورمیانه است. شاید نگاه برخی معطوف به پرستیژ حمایت سرسختانه آمریکا از اسرائیل باشد اما نوع مکالمات «جوبایدن» و «بنیامین نتانیاهو» نشان می دهد که کاخ سفید خود را به آب و آتش می زند تا مانع رویارویی مستقیم نظامی جمهوری اسلامی و رژیم صهیونیستی بشود. شاید راز پنهان کاری اسرائیل در طراحی حمله به کنسولگری ایران در دمشق این باشد که اطاق جنگ اسرائیل می دانست که کاخ سفید از هر ابزاری مانع این رخ داد می شد.
چماق و هویج تهران
عملیات وعده صادق سطح بازدارندگی تهران را به گونه ای مقابل چشمان بهت زده آمریکا قرار داد که حالا نیازمند نوعی بازنگری در سطح تنش با ایران باشد. تهران در عالی ترین سطح همواره گفته که میز مذاکره را ترک نکرده و آماده رایزنی است. از طرف دیگر ادبیات جمهوری اسلامی در اجرای وعده صادق نشان داد که پس از تنبیه رژیم صهیونیستی تمایلی به ادامه تنش ندارد البته آمادگی جنگ مستقیم را هم دارد. گزینه حرکت برق آسای ایران به سمت دکترین اتمی نوع جدیدی از بازدارندگی تهران است که توانایی ورود به نقطه بی بازگشت را دارد.
پالس های ایران برای غرب و مشخصا آمریکا، نوعی چماق و هویج است که امکان رایزنی درباره موضوعات دیگر را فراهم می کند.
از سوی دیگر، ظاهرا «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران به هدف جدال تن به تن با رژیم صهیونیستی راهی نیویورک شد. البته که امیرعبداللهیان قویا درباره پیامدهای تکرار ماجراجویی های جدید اسرائیل مواضع تند و سرسختانه ای اتخاذ کرد اما گفت: «همچنین با استفاده از این فرصت با توجه به اینکه ما معتقدیم توسعه دامنه جنگ و تنش به نفع هیچ طرفی در منطقه نیست، در دیدارها به ویژه با دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس دوره‌ای شورای امنیت سعی کردیم آنها را به این ترغیب کنیم که برای حل ریشه‌ای بحران در منطقه، آنچه ضروری است، تمرکز بر راه حل سیاسی و توقف جنایات جنگی رژیم اسرائیل در غزه است و باید یک بسته سیاسی که همه ابعاد از جمله تبادل اسرا، عقب نشینی نیروهای اشغالگر از غزه، ارسال گسترده کمک‌های انسانی را مورد توجه قرار دهد، در دستور کار دبیرکل سازمان ملل قرار گیرد.»
یک جمله کوتاه وزیر امور خارجه ایران تا حد زیادی مورد توجه قرار گرفت؛ وی در جمع خبرنگاران تصریح کرد: «طبعا در بخشی از دیدارها به دلیل ماهیت و طبیعت کار در نیویورک، موضوع دیپلماسی برای لغو تحریم‌ها هم مورد توجه قرار داشت.» آیا مذاکرات غیر رسمی در جریان است که دیپلمات ارشد تهران تلویحا به آن اشاره می کند؟!
گزینه احیای برجام در کاخ سفید
در آن سوی میدان، یک منبع نزدیک به دولت بایدن فاش کرده که کاخ سفید در حال بررسی توافق هستهای جدید با ایران در ازای لغو برخی تحریم‌های اقتصادی علیه تهران است تا از یک جنگ تمام عیار در منطقه جلوگیری کند.
به نوشته نشریه انگلیسی I24، یک دیدگاه در داخل دولت این است که رئیس جمهوری فرصتی را برای آغاز مذاکرات دیپلماتیک برای احیای مجدد توافق هستهای ایران می‌بیند.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا بایدن در حال بررسی مذاکرات دیپلماتیک برای احیای مجدد توافق هستهای با ایران است یا خیر، گفت: «همانطور که رئیس جمهوری و وزیر امور خارجه [آنتونی بلینکن] به صراحت گفته اند، ایالات متحده به هر طریقی تضمین خواهد کرد که ایران هرگز سلاح هستهای نخواهد داشت.»
آنتونی بلینکن و متیو میلر به نمایندگی از کاخ سفید به تناوب گفته اند که معتقد به حفظ دیپلماسی در تعامل با تهران در پرونده اتمی هستند. لفاظی هایی نظیر این که می خواهیم مانع دسترسی ایران به سلاح اتمی هم بشویم اتفاق جدیدی نیست؛ بلکه همواره توجیهی برای ادامه مذاکره با تهران بوده است.
«دیوید پارسلی» در روزنامه بریتانیایی I24 تاکید می کند که «احیای برجام راهی برای مماشات با اسرائیل و ایران در نظر گرفته می‌‌‌شود. اسرائیل اطمینان دارد که تهدید هستهای ایران از بین رفته است و ایران مطمئن خواهد بود که احتمال جلوگیری از پاسخ نظامی اسرائیل در خاکش وجود دارد. پس از عملیات موشکی و پهپادی بی‌‌‌سابقه ایران، اسرائیل همچنان به بررسی گزینه‌‌‌های تلافی‌‌‌جویانه ادامه می‌‌‌دهد. دولت‌‌‌های خارجی برای محدود کردن تشدید تنش که میتواند به تسریع برنامه تسلیحات هستهای تهران منجر شود، اصرار دارند.»
توافق هستهای ایران در سال ۲۰۱۵ بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد – آمریکا، بریتانیا، روسیه، فرانسه و چین – به اضافه آلمان و اتحادیه اروپا منعقد شد. این توافق تا زمانی که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۸ آمریکا را از این توافق خارج کرد، ادامه داشت. احیای برجام آبی بر آتش تنش های خاورمیانه است که مطلوب ترین اتفاق برای بایدن است.
جنون نتانیاهو و آسیب پذیری اسرائیل
نکته اینجاست که نتانیاهو برای بقا نیازمند حفظ تنش در خاورمیانه است و از طرف دیگر اسرائیل دشمن خونی برجام محسوب می شود. یکی از ماموران سابق سازمان جاسوسی اسرائیل موساد مدعی شد که نتانیاهو حمله به سایت‌‌‌های هستهای ایران را رد نکرده است. با این حال، کارشناسان معتقدند که حمله انفرادی اسرائیل به سایت‌‌‌های هستهای بعید است، زیرا ارتش این کشور توانایی آسیب رساندن به آنها را بدون حمایت آمریکا ندارد.
یک بازی جنگی که توسط یک اندیشکده در واشنگتن انجام شد و حمله اسرائیل به سایت‌‌‌های هستهای ایران را شبیه‌‌‌سازی کرد، نشان داد که این حملات بی‌‌‌اثر بوده و منجر به «حملات موشکی ویرانگر علیه اسرائیل» از سوی شبه‌‌‌نظامیان متحد ایران، حزب‌‌‌الله لبنان و حوثی‌‌‌های یمن در یک جنگ تمام عیار می‌‌‌شود.
«لیندا رابینسون» کارشناس ارشد سیاست خارجی در شورای اندیشکده روابط خارجی ایالات متحده، می گوید: «شکی نیست که اسرائیل با اقدامات مستقیم و غیر مستقیم پاسخ خواهد داد؛ اما همچنین از مزایای ناشی از حمایت بینالمللی در پی حمله انتقامی ایران آگاه است.» نتانیاهو گفته است که اسرائیل تصمیم خود را خواهد گرفت؛ البته که تصمیم خواهد گرفت، اما برای راه پیش رو به متحدانی نیاز دارد. مقامات به من اطمینان داده‌‌‌اند که اسرائیل به یک واکنش محدود تمایل دارد و این تصمیم در دست افراد بسیار محدودی است و شامل اعضای راست‌‌‌گرای کابینه نمی‌شود.
نوع رفت و آمدهای دپیلماتیک قطری ها و عمانی ها در آینده نزدیک جدیت واشنگتن برای احیای برجام را نشان خواهد داد اما آمریکا بیش از هر موضوعی نیازمند کنترل سطح جنون بی بی و کابینه جنگ طلب نتانیاهو است.