يکشنبه ۰۴ آذر ۱۴۰۳
در شرایطی که پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل تنش کم‌سابقه‌ای کل منطقه غرب آسیا را فرا‌گرفته و خاورمیانه در آستانه افزایش تنش فراگیر قرار دارد و به تبع آن، منازعه تهران-واشنگتن پررنگ‌تر از هر زمان دیگری است، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، از آمادگی ایران برای جمع‌بندی مذاکرات احیای برجام به شرط وجود اراده در طرف مقابل می‌گوید.
به گزارش شرق, سخنگوی وزارت امور خارجه، دیروز در جریان نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به سؤال ایسنا درباره سفر اخیر علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه به دوحه و دیدار او با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین نماینده اتحادیه اروپا در امور غرب آسیا و همچنین با توجه به این دیدارها آیا ما شاهد خبر یا تحول جدیدی درباره مذاکرات رفع تحریم‌ها خواهیم بود یا خیر؟ به این نکته اشاره داشت که «نشست‌ها و رایزنی‌های سیاسی بین معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران و معاون نماینده اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی به منظور بررسی و تبادل نظر درباره موضوعات دوجانبه و موضوعات مدنظر ایران و اتحادیه اروپا و همچنین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی همواره در دستور کار بوده است و این رایزنی‌ها در فواصل مختلف انجام شده و دیدار اخیر نیز در همین چارچوب انجام شده است».
کنعانی پاسخش را این‌گونه ادامه داد که «در این دیدار طیف متعددی از موضوعات مختلف به بحث و بررسی گذاشته شده است و به دلیل نقش اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام یکی از موضوعات مورد بحث رایزنی درباره مذاکرات رفع تحریم‌ها بوده است». به گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی، «باقری‌کنی در این سفر با نماینده ویژه اتحادیه اروپا در غرب آسیا نیز دیدار داشته و در این نشست درباره تحولات منطقه و غزه تبادل نظر شده است و دو طرف بر ضرورت تلاش برای حفظ جان انسان‌های بی‌گناه و افزایش کمک‌رسانی به مردم غزه تأکید کرده‌اند». کنعانی خاطرنشان کرد، «همان‌طور که هفته قبل گفتم، ما به‌عنوان ایران در مذاکرات رفع تحریم‌ها پایبند به میز مذاکره هستیم و معتقدیم که در مسیر مذاکره اگر طرف مقابل دارای اراده باشد، می‌توان مذاکرات انجام‌شده را در سریع‌ترین زمان ممکن جمع‌بندی کرد و اینکه همه طرف‌ها به تعهدات خود بازگردند».
سفری که نباید جدی گرفت
اگرچه مبنای پاسخ دیروز کنعانی به دیدار باقری‌کنی و مورا بازمی‌گردد؛ اما هادی نوابی، کارشناسی بود که در گفت‌وگو با «شرق»، اساسا این دست دیدارها و تحرکات معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران با مقامات اروپایی در شرایط کنونی منطقه و جهان را مفید برای برجام نمی‌داند. به گفته این تحلیلگر، «بازی با کلماتی نظیر رایزنی بر سر احیای برجام یا مذاکرات برای لغو تحریم‌ها، تغییری در ماهیت اصل موضوع ندارد؛ چراکه با در نظر گرفتن وضعیت حساس غرب آسیا، نه مذاکرات برای احیای برجام محلی از اعراب دارد و نه تحریم‌ها ساماندهی خواهد شد». مفسر حوزه سیاست خارجی با اشاره به تشدید تنش تهران - واشنگتن پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل، از اساس منکر هرگونه نقش‌آفرینی یا واسطه‌گری اروپایی‌ها برای احیای برجام می‌شود؛ چراکه از منظر او «به موازات جنگ حماس و اسرائیل در دو سال گذشته جنگ اوکراین هم امنیت قاره سبز را تحت‌‌الشعاع قرار داده و در‌این‌بین اتحادیه اروپا در کنار روسیه ادعاهای اتهام‌برانگیز برای تهران هم دارد.
به‌همین‌دلیل نوابی اذعان دارد که «اروپا و دولت بایدن توان و تمایلی برای مذاکرات با تهران برای احیای برجام ندارند» و به گفته او «همه چیز به بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا موکول خواهد شد که یا دولت دوم جو بایدن یا دونالد ترامپ به این موضوع رسیدگی خواهند کرد». با ذکر این نکته، تحلیلگر حوزه بین‌الملل معتقد است «چه دونالد ترامپ، چه جو بایدن یا هر فرد دیگری کلیددار کاخ سفید شود، وضعیت بهبود پیدا نمی‌کند و احیانا تعدیلی در فضای کنونی برای احیای برجام روی نخواهد داد»؛ چون روی‌کار‌آمدن جو بایدن یا دونالد ترامپ به معنای اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر خواهد بود و به همان میزان هم شانس احیای برجام یا لغو تحریم‌ها کاهش پیدا خواهد کرد».
نوابی از زاویه دیگری هم به موضوع ورود می‌کند و معتقد است که «پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل عملا تل‌آویو در بی‌سابقه‌ترین نقطه تقابل با تهران قرار دارد و از تمام ظرفیت‌های سیاسی و دیپلماتیک خود برای از سر نگرفتن مذاکرات با ایران در راستای احیای برجام، چه از طرف آمریکا و چه از طرف اروپایی‌ها جلوگیری خواهد کرد. به گفته این کارشناس «اگر در دو تا سه ماه آینده، پایانی بر جنگ در غزه متصور باشیم، یقینا پس‌ازآن اسرائیل این رفتار خود را تشدید خواهد کرد؛ بنابراین در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا عملا فضایی برای تحرکات دیپلماتیک تنش‌زدایانه وجود ندارد».
از اقدامات تنش‌زا تا ادعای مذاکرات
حسین دولت‌آبادی هم دیگر کارشناسی بود که در گپ‌وگفتش با «شرق» و در تحلیل خود از سخنان ناصر کنعانی به اقدام اخیر تهران در توقیف محموله نفتی آمریکایی‌ها اشاره دارد و معتقد است که «در فضای چنین رویکردهایی اساسا صحبت از آمادگی برای مذاکره در راستای احیای برجام یک تناقض آشکار است». این تحلیلگر، فارغ از دلایل و چرایی این اقدام و همچنین با در‌نظر‌گرفتن تحریم‌های آمریکا که درد مضاعفی را برای بیماران در ایران ایجاد کرده است، متذکر می‌شود که نفس توقیف محموله نفتی آمریکا و تبعات مخرب دیپلماتیکش؛ آن‌هم در شرایط حساس منطقه خاورمیانه پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل، زمینه‌ها و شانس حداقلی در راستای ازسرگیری مذاکرات را هم از بین می‌برد.
اشاره دولت‌آبادی به اخبار واصله چهارشنبه هفته گذشته بود که تهران اقدام به توقیف محموله نفتی نفتکش «ادونتج سوئیت» کرد که با پرچم جزایر مارشال و در اجاره و حامل نفت خام شرکت نفتی «شِوران» آمریکا بود. این نفتکش از طرف نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در هفتم اردیبهشت سال جاری و بعد از برخورد با یک لنج ایرانی توقیف شد. در نهایت پس از شکایت بیماران پروانه‌ای ایران و حکم صادره در این پرونده، محموله نفتی آمریکا از سوی ایران توقیف شد؛ محموله‌ای که ارزش آن بیش از ۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود و مدت‌ها پیش نفتکش حامل آن در دریای عمان به دست نیروی دریایی ایران توقیف شد. به نوشته ایسنا، در پی تحریم‌های کشورهای غربی و به طور ویژه آمریکا که منجر به جلوگیری از فروش داروهای مورد نیاز برای بیماران پروانه‌ای از طرف یک شرکت سوئدی شده و صدمات شدید جسمانی و روحی بر بیماران و خانواده‌های آنها وارد کرده است، بیماران پروانه‌ای (EB) شکایتی علیه آمریکا در دادگاه حقوقی روابط بین‌الملل (شعبه ۵۵) تهران طرح کردند. با پیگیری‌های حقوقی انجام‌گرفته از طرف وکیل پرونده، در نهایت دادگاه حقوقی روابط بین‌الملل (شعبه ۵۵) تهران، دستور توقیف محموله نفتی آمریکایی کشتی «ادونتج سوئیت» (ADVANTAGE SWEET) در خلیج فارس را صادر کرده و محموله این کشتی توقیف شد و متعاقبا دستورات لازم برای تخلیه محموله نفتی آن صادر خواهد شد.
متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا چهارشنبه هفته قبل با این ادعا که اقدامات ایران تهدیدی برای امنیت دریایی، ثبات منطقه‌ای و اقتصاد جهانی است، گفت: دولت ایران باید فورا نفتکش ادونتیج سوئیت را آزاد کند. او در پاسخ به این سؤال که آیا خود آمریکا نفتکش‌ها یا کشتی‌هایی را که در گذشته حامل کالاها و ملزوماتی برای ایران بوده‌اند، توقیف نکرده است؟ مدعی شد «در جریان تحریم‌ها، همیشه خریدهای بشردوستانه از جمله مواد غذایی، دارو، تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی استثنا بوده‌اند. این سیاست تحریمی ما بوده است، نه فقط در این دولت بلکه در چندین دولت و ما هرگز مانع از رسیدن دارو به مردم ایران نشده‌ایم. بنابراین کالاهایی که از سیاست تحریمی ما مستثنا هستند، هرگز هدف ما نبوده‌اند. توقیف‌هایی که انجام داده‌ایم (توقیف نفتکش‌های ایرانی) مطابق با قانون بوده است».
گفته‌های میلر ناظر به توقیف نفتکش «سوئز راجان» توسط آمریکا بود. «راجان» حامل نفت ایران بود که در بهار امسال با استدلال اینکه حمل آن ناقض تحریم‌های نفتی آمریکاست، توقیف شد. پس از ماه‌ها توقیف این نفتکش در یکی از بنادر تگزاس، وزارت دادگستری آمریکا در تیر‌ماه دستور تخلیه و فروش نفت آن را صادر کرد.
البته ناصر کنعانی، دیروز (دوشنبه) به مواضع متیو میلر، همتای آمریکایی خود هم واکنش نشان داد و در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در پی اقدام ایران در توقیف کشتی آمریکایی به نفع بیماران پروانه‌ای مقامات وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده‌اند که این کشور هیچ‌گاه محدودیتی برای ارسال دارو به ایران ایجاد نکرده است و نگاه ایران به این موضوع چیست، بیان کرد «پاسخ این سؤال روشن است. ملت ایران با تمام وجود خود نتیجه تحریم‌های ظالمانه آمریکا در طول سال‌های متمادی گذشته را حس کردند. از جمله بیماران مختلف که در نتیجه تحریم ظالمانه آمریکا رنج بیماری بر آنها افزون‌تر شده است و آنها بعضا نتوانسته‌اند داروهای خود را به خاطر تحریم‌ها دریافت کنند». این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران با اشاره به وضعیت بیماران پروانه‌ای و تأثیر تحریم‌ها بر وضعیت این بیماران به مواضع ریاکارانه آمریکایی‌ها پرداخت که اعلام می‌کنند که ما محدودیت ایجاد نکرده‌ایم، در‌حالی‌که این موضوع دروغ و نفاق آشکار آنها را مشخص می‌کند.
دست به ماشه شدن مجدد
حسین دولت‌آبادی در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» در کنار اشاره به تبعات اقدام تهران برای توقیف محموله نفتی آمریکا، ازسرگیری حملات در منطقه را هم مطرح می‌کند که از شامگاه یکشنبه هفته جاری مجددا حملات موشکی و پهپادی گروه‌های مسلح منطقه علیه نیروهای آمریکایی آغاز شده است که با ایجاد یک فضای تند ضد‌آمریکایی، بستر برای هرگونه مذاکره در جهت احیای برجام را خواهد بست، خاصه آنکه این کارشناس معتقد است که موتور اصلی مذاکرات برای احیای برجام و لغو تحریم‌ها، آمریکاست.
در سایه گفته‌های دولت‌آبادی و بعد از چند هفته وقفه، پایگاه نیروهای آمریکایی واقع در میدان گازی کونیکو هدف حملات پهپادی قرار گرفت. خبرگزاری اسپوتنیک گزارش داد پایگاه آمریکا در میدان گازی کونیکو واقع در حومه دیرالزور سوریه با دو پهپاد هدف حمله قرار گرفت. البته هنوز هیچ گروهی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته است. سوم اسفند نیز پایگاه آمریکا در میدان گازی کونیکو هدف قرار گرفته بود. مقاومت اسلامی در عراق به‌منظور اخراج نیروهای آمریکایی از منطقه و در حمایت از مردم غزه و مقاومت فلسطین، پایگاه آمریکایی‌ها را در منطقه هدف قرار می‌دهد. هشتم بهمن ۱۴۰۲ برابر با ۲۸ ژانویه ۲۰۲۴ در یک حمله پهپادی شبانه به یک پایگاه کوچک آمریکایی در اردن، سه سرباز ارتش آمریکا کشته و ۲۵ نفر از نیروهای نظامی آن زخمی شدند. پس از آن گروه‌های عراقی تصمیم به توقف حملات گرفتند. حال به زعم دولت‌آبادی، آغاز دور جدید حملات در منطقه علیه نیروهای آمریکایی می‌تواند به تشدید تقابل سیاسی تهران – واشنگتن و کم‌رنگ‌شدن احتمال مدیریت تنش بین دو طرف منجر شود.
پالس مثبت برای بازار؟
آنچه گفته شد از جمله نکاتی بود که علی‌اکبر سعیدی هم به‌عنوان دیگر کارشناس در گفت‌وگو با «شرق» بر آن صحه می‌گذارد و در راستای تحلیلی که دولت‌آبادی عنوان کرد، معتقد است اگرچه دولت جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و وقوع دو جنگ اوکراین و جنگ حماس و اسرائیل، توان و تمایلی برای باز‌کردن منازعه و مناقشه هسته‌ای ایران ندارد و سعی خواهد کرد تهران را در نقطه کنونی مدیریت کرده و تنش را ثابت و فریز نگه دارد اما از دید این تحلیلگر، مماشات فعلی لزوما به‌معنای آن نیست که ایالات متحده رغبتی به آغاز مذاکرات با ایران داشته باشد.
این مفسر حوزه سیاست خارجی باور دارد که پیش از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی، تهران و واشنگتن تمایل به کنترل و مدیریت تنش داشتند و در پی آن، مذاکرات چراغ‌خاموش بین دو طرف با میانجیگری قطر و عمان به تبادل زندانیان و آزادشدن شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران منجر شد و در ادامه دولت بایدن با دور‌زدن کنگره سعی داشت ذیل یک توافق نانوشته یا تفاهم با دولت رئیسی از تصاعد بحران با تهران جلوگیری کند. حال به گفته سعیدی «در فرصت چند‌ماهه تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی، کاخ سفید، نه زمان و نه توان هیچ‌گونه مذاکره، معامله، توافق یا تفاهمی با تهران را ندارد».
تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل زاویه جدیدی را به ارزیابی خود می‌دهد و یادآور می‌شود «اساسا سخنان دیروز ناصر کنعانی مبنی بر آمادگی تهران برای جمع‌بندی مذاکرات احیای برجام با اشراف سخنگوی وزارت امور خارجه به وضعیت بحرانی منطقه و جهان، نوعی راهبرد دیپلماتیک است که فضای گفت‌وگو را آماده نشان دهد. اما سعیدی هدف دومی را هم برای سخنان کنعانی قائل می‌شود و در تبیین آن یادآور می‌شود «در شرایط کنونی وضعیت اقتصادی و معیشتی، این دست سخنان کنعانی می‌تواند پالس مثبتی برای بهترشدن شاخص‌های اقتصادی نیز باشد». هرچند به گفته این مفسر حوزه بین‌الملل «کنعانی می‌داند با رادیکال‌ترشدن احتمالی فضا پس از آغاز به کار مجلس دوازدهم، احیانا شانس مذاکرات کم‌‌رنگ‌تر خواهد شد».