جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
دلار آمریکا نزدیک به هشت دهه پس از پایان جنگ جهانی دوم بر دنیای مالی حکومت کرده است. اکنون، جنگ دیگری زمینه را برای بسیاری از کشورها فراهم می‌کند تا به دنبال دلارزدایی از تجارت خود باشند و تسلط این ارز را در آینده زیر سوال ببرند.
حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 موجی از تحریم‌های مالی به رهبری ایالات متحده را علیه مسکو به راه انداخت. دو مورد از قدرتمندترین آنها تصمیم دولت های غربی برای بلوکه کردن تقریباً نیمی از ذخایر ارز خارجی روسیه (300 میلیارد دلار) و حذف بانک‌های بزرگ روسیه از سیستم مالی SWIFT، یک سرویس پیام‌رسانی بین بانکی برای تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی بود.
این تحریم‌ها که برخی آن را «سلاح‌سازی» دلار می‌نامند، باعث شد تا روسیه و چین، دو بزرگ‌ترین رقیب ژئوپلیتیکی ایالات متحده، زیرساخت‌های مالی جایگزین خود را ارتقا بدهند.
اما فقط پکن و مسکو نیستند که به دنبال به حاشیه راندن دلار هستند. از هند تا آرژانتین، برزیل تا آفریقای جنوبی و خاورمیانه تا آسیای جنوب شرقی، کشورها و مناطق مختلف تلاش‌ها را برای کاهش وابستگی خود به دلار تسریع کرده‌اند.
به گفته اقتصاددانان سیاسی و کارشناسان تحریم، در مرکز این ابتکارات دلارزدایی، در بسیاری از کشورها این نگرانی وجود دارد که ایالات متحده روزی از قدرت پول خود برای هدف قرار دادن آنها به روشی که روسیه را تحریم کرده است استفاده کند. بنابراین آیا این حرکت‌ها واقعاً می‌توانند این ارز را از جایگاه آن به عنوان ارز برتر در تجارت جهانی به پایین بکشد؟
تحلیلگران به الجزیره گفتند: بعید است تسلط دلار در آینده نزدیک تغییر کند و همچنان ارز اصلی تجارت و معاملات بین‌المللی باقی خواهد ماند. هیچ ارز دیگری حتی به جایگاه دلار نزدیک هم نیست. اما اگر کشورهای بیشتری مبادلات خود را با ارزهای دیگر آغاز کنند و میزان مواجهه خود با دلار را کاهش دهند، امکان دارد تسلط این ارز بر سیستم مالی جهانی تضعیف شود.
صحبت از دلارزدایی مساله جدیدی نیست. سوالات در مورد تسلط دلار زمانی مطرح شد که سیستم برتون وودز از هم پاشید، پس از آن اتحادیه اروپا یورو را در سال 1999 معرفی کرد و سپس دوباره پس از بحران مالی 2008-2009 تسلط این ارز بر بازار زیر سوال رفت.
اما دلار از آن طوفان‌ها جان سالم به در برد. امروزه، نزدیک به 60 درصد از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان در این واحد ارزی نگهداری می‌شود. با این حال، به گفته کارشناسان، این کاهش نسبت به حدود 70 درصد در سال 2000 نشان دهنده یک تغییر تدریجی در نظم مالی جهانی است.
سهم یورو در ذخایر ارزی از زمان معرفی آن از 18 درصد به کمتر از 20 درصد افزایش یافته است اما یوان چین، با وجود اینکه کمتر از ۳ درصد از ذخایر ارزی جهان را تشکیل می‌دهد، سریع ترین رشد را از سال 2016 داشته است. به گفته کارشناسان، تحریم‌های تحت رهبری ایالات متحده که توانایی روسیه برای استفاده از نیمی از ذخایر خود را مسدود کرده و همچنین توانایی بانک‌های روسی را برای انجام تراکنش‌ها با استفاده از سیستم مهم سوئیفت، بسیاری از کشورها را ترسانده است و انگیزه جدیدی به تلاش‌ها برای دلارزدایی داده است. زونگیوان زوئی لیو، یکی از همکاران اقتصاد سیاسی بین‌الملل در شورای روابط خارجی مستقر در نیویورک، می‌گوید: «این بارتحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه شتاب‌دهنده واقعی این جریان است».
به گفته تحلیلگران، کشورهایی مانند چین که در حال حاضر در تیررس تحریم‌های ایالات متحده در بخش‌هایی مانند تجارت قطعات نیمه‌رسانا قرار دارند، نگران هستند که چنین اقداماتی در آینده علیه آنها نیز انجام شود و بر عملکرد اقتصاد آنها تأثیر بگذارد. احمدی علی، کارشناس تحریم‌ها و کارشناس اجرایی مرکز سیاست امنیتی ژنو، به الجزیره گفت: «به همین دلیل دومین اقتصاد بزرگ جهان در تلاش است از دلار آمریکا دور شود». او گفت، پس از خروج یک کشور از سوئیفت، «توانایی تراکنش‌های بین مرزها به راحتی از دست می‌رود و آن کشور در خطر جدا شدن از زنجیره تامین جهانی قرار می‌گیرد و این می‌تواند به اقتصاد آن کشور به طور کلی آسیب برساند.
در ماه فوریه، بانک مرکزی عراق، یک تامین کننده بزرگ نفت، اعلام کرد که برای اولین بار اجازه می دهد تجارت با چین با یوان انجام شود. بانک مرکزی بنگلادش نیز در ماه سپتامبر اعلامیه مشابهی داشت.
در همان ماه، اعضای سازمان همکاری شانگهای تحت سلطه چین توافق کردند که مبادلات تجاری را با ارزهای داخلی خود افزایش دهند. به غیر از چین، این بلوک متشکل از روسیه، هند، پاکستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان است. و در ماه دسامبر، چین و عربستان سعودی اولین معامله خود را به یوان انجام دادند. در همین حال، روسیه تصمیم گرفته است تمام درآمد مازاد نفت و گاز خود را در سال 2023 به یوان ذخیره کند.