جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در حالی بعد از عملیات طوفان و آغاز جنگ حماس و اسرائیل، محور تنش‌ها در منطقه و در قبال ایران، حول موضوع فلسطین می‌چرخید و کمتر به دیگر حوزه‌های مناقشه توجه می‌شد که با بیانیه مشترک دیروز (چهارشنبه) اتحادیه اروپا و گروه هفت، دوباره موضوع پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به دستور کار غرب بازگشت. ایسنا در‌این‌باره گزارش داد که کشورهای عضو گروه هفت و اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای در نشست خود که دیروز (چهارشنبه) در توکیو، پایتخت ژاپن، برگزار شد، به اتهام‌پراکنی علیه ایران پرداختند و از تهران خواستند تا از حمایت از حماس و اقدامات بیشتر که به ادعاهای آنها خاورمیانه را بی‌ثبات می‌کند، ازجمله حمایت از حزب‌الله لبنان و دیگر بازیگران غیردولتی خودداری و از نفوذ خود در این گروه‌ها برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای استفاده کند.
وزیران امور خارجه کانادا، ژاپن، ایتالیا، آلمان، انگلیس، فرانسه و آمریکا به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه خود با تکیه بر ادعاهای واهی علیه ماهیت برنامه هسته‌ای کشورمان، در اظهاراتی مداخله‌جویانه تأکید کردند: «ما همچنان مصمم هستیم که ایران هرگز نباید سلاح هسته‌ای تولید کند و تکرار می‌کنیم که ایران باید توسعه بی‌وقفه برنامه هسته‌ای خود را که هیچ توجیه غیرنظامی معتبری ندارد و آن را به فعالیت‌های واقعی مرتبط با تسلیحات نزدیک می‌کند، متوقف کند».
در این بیانیه، بدون اشاره به همکاری‌های کامل و داوطلبانه ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از تهران خواسته شد با اقدام سریع، ازجمله همکاری کامل و بدون قید و شرط با آژانس، به تعهدات قانونی و تعهدات سیاسی خود در‌خصوص عدم اشاعه هسته‌ای عمل کند. این کشورها افزودند: ما از ایران می‌خواهیم که عدم صدور مجوز برای بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که به‌شدت بر توانایی آژانس برای انجام مؤثر بازرسی‌هایش در ایران تأثیر می‌گذارد، بازگرداند. راه‌حل دیپلماتیک، بهترین راه برای حل‌وفصل نگرانی‌های بین‌المللی است. این کشورها به همراه اتحادیه اروپا در تلاش برای ایجاد ایران‌هراسی با طرح این ادعای خصمانه که برنامه موشکی بالستیک ایران یک فعالیت بی‌ثبات محسوب می‌شود، مدعی شدند: ما نگرانی شدید خود را در مورد سایر فعالیت‌های ایران شامل توسعه برنامه‌های موشکی بالستیک، ازجمله تحت پوشش فناوری پرتاب فضایی، انتقال موشک، هواپیماهای بدون سرنشین و فناوری‌های مرتبط به بازیگران دولتی و غیردولتی و همچنین آموزش و تأمین مالی بازیگران غیردولتی اعلام می‌کنیم.
آنها علی‌رغم موضع قاطع و همیشگی تهران مبنی بر اینکه هیچ‌گاه در هیچ کجای دنیا از جنگ حمایت نمی‌کند و هرگز جنگی را نیز آغاز نکرده است، با تکرار ادعای حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ این کشور با اوکراین، خواستار توقف این حمایت‌ها شدند و ادعا کردند: علاوه بر این، بر اهمیت تضمین امنیت دریایی در آبراه‌های وسیع‌تر منطقه خلیج فارس تأکید می‌کنیم و از ایران می‌خواهیم که در اعمال قانونی حقوق و آزادی‌های دریانوردی توسط همه کشتی‌ها دخالت نکند. وزیران امور خارجه گروه هفت و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این بیانیه همچنین با دخالت در امور داخلی کشورمان، به وضعیت حقوق بشر در ایران اشاره و آن را نگران‌کننده توصیف کردند.
هم‌زمان ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در یک نشست خبری و در پاسخ به سؤالی درباره مورد حمله قرار‌گرفتن نظامیان آمریکا در منطقه در پی جنگ غزه و حمایت‌های واشنگتن از اسرائیل، ادعاهایی را علیه ایران مطرح کرده و گفت: ما از ترکیبی از بازدارندگی، اعمال فشار و دیپلماسی برای مقابله با فعالیت‌های ثبات‌زدا استفاده کرده‌ایم. همچنین اشاره می‌کنم درباره عزم خود برای حفاظت شدید از کارکنان و منافع‌مان، پیام بازدارنده صریح و مستقیمی به ایران فرستادیم. پاتل در ادامه مدعی شد: «اواخر ماه پیش، در ۲۶ اکتبر، ارتش آمریکا حملاتی را علیه دو تأسیسات در شرق سوریه انجام داد. این حملات دقیق و دفاعی، پاسخی به طیفی از حملات عمدتا ناموفق و ادامه‌دار علیه نظامیان آمریکا در عراق و سوریه بود».
معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در ادامه در لحنی هشدارآمیز این را هم مطرح کرد که «ما به وضوح گفته‌ایم هر کاری لازم باشد برای حفاظت از کارکنان و منافع‌مان در منطقه انجام خواهیم داد. اما افزون بر این، به‌صراحت به کشورهای منطقه گفته‌ایم که واقعا مایل هستیم اطمینان بیابیم این درگیری گسترش پیدا نکند. درباره عراق هم، این موضوع مستقیما با نخست‌وزیر السودانی در سفر وزیر امور خارجه بلینکن به عراق مطرح شد و نخست‌وزیر نیز این حملات را غیرقابل قبول دانسته و تعهد کرده است که هر کاری بشود برای متوقف‌کردن این حملات انجام دهد».
پاسخ جدید تهران
هرچند در یک ماهی که از آغاز جنگ حماس و اسرائیل می‌گذرد، تهران به دفعات نقش مستقیم در این جنگ را رد کرده است، اما امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، روز سه‌شنبه به وقت محلی برابر با هفتم نوامبر در نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و نیز رئیس شورای امنیت نوشت که نامه حاضر در پاسخ به نامه S/2023/813 مورخ ۳۰ اکتبر ۲۰۲۳ نماینده دائم ایالات متحده در سازمان ملل خطاب به رئیس شورای امنیت که در آن ادعاهایی اثبات‌نشده و بی‌اساس علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح کرده، تهیه شده است.
دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران افزود: تمامی ادعاهای مورد اشاره در نامه فوق بی‌اساس بوده و قاطعانه رد می‌شود. جمهوری اسلامی ایران هرگز در هیچ اقدام یا حمله‌ای علیه نیروهای نظامی آمریکا در سوریه و عراق دخالت نداشته است. سفیر ایران در سازمان ملل در ادامه گفت که تلاش ایالات متحده برای استناد و تکیه بر حق دفاع از خود طبق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد برای مشروعیت‌بخشیدن به اقدامات نظامی غیرقانونی خود با هدف قرار‌دادن غیرنظامیان و زیرساخت‌های حیاتی در سوریه، فاقد مبنای قانونی و اعتبار بوده و تفسیر خودسرانه و نادرستی از ماده ۵۱ منشور است. هدف واضح از چنین ادعاهای بی‌اساسی، توجیه نقض مستمر قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد از سوی ایالات متحده در داخل خاک سوریه است. بر اساس قوانین بین‌المللی، یک کشور اشغالگر حق ندارد به حق دفاع از خود به‌عنوان توجیهی معتبر برای اقدامات غیرقانونی در قلمرو تحت اشغال خود متوسل شود.
این دیپلمات ارشد کشور یادآور شد که نماینده دائم جمهوری عربی سوریه در سازمان ملل متحد بارها مخالفت شدید خود را با ادامه حضور غیرقانونی نیروهای نظامی آمریکا در خاک سوریه اعلام کرده و آن را نقض آشکار قوانین بین‌المللی و بی‌اعتنایی آشکار به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، وحدت و استقلال سیاسی سوریه دانسته است. جمهوری عربی سوریه بارها از ایالات متحده خواسته تا به اشغال و حضور غیرقانونی خود در این کشور پایان دهد. سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل تأکید کرد که ایالات متحده باید اقدامات غیرقانونی خود را متوقف کند، به اشغال غیرقانونی خود پایان دهد و به تعهدات حقوقی بین‌المللی خود ازجمله قطع‌نامه‌های مربوطه شورای امنیت که تمامی کشورهای عضو را ملزم به حمایت و احترام به حاکمیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی سوریه می‌داند، پایبند باشد. این به نفع صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است. ایروانی همچنین تصریح کرد که حضور جمهوری اسلامی ایران در سوریه کاملا قانونی و در پاسخ به درخواست رسمی دولت سوریه برای مبارزه با تروریسم است. ایران بار دیگر بر تعهد خود مبنی بر احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، وحدت و استقلال سیاسی سوریه تأکید می‌کند.
سفر معنادار
با وجود آنکه اکنون به صورت موازی موضوع منطقه‌ای، هسته‌ای، تحولات فلسطین و... کانون تنش و رفتارهای تقابلی با تهران را شکل داده است، اما نشست سران کشورهای اسلامی با درخواست سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان و سران برخی دیگر از کشورها ازجمله عربستان سعودی، به‌زودی در ریاض (به‌عنوان رئیس دوره‌ای و کشور دارای مقر دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی ) برگزار خواهد شد و بر همین اساس این احتمال وجود دارد که سیدابراهیم رئیسی با سفر به ریاض در این اجلاس شرکت کند. البته فارس نوشته نشست فوق‌العاده سران کشورهای اسلامی ابتدای هفته آینده در عربستان (به‌عنوان رئیس دوره‌ای و مقر دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی) برگزار خواهد شد و هم‌زمان با این نشست قرار است نشست سران عرب هم در ریاض برگزار شود.
اگرچه هنوز هیچ کشوری ازجمله جمهوری اسلامی ایران سطح حضور در این اجلاس اضطراری را اعلام نکرده است، اما برخی منابع از حضور ایران در عالی‌ترین سطح (رئیس‌جمهور) خبر داده‌اند. پس از جنگ غزه و اوضاع بحرانی در فلسطین، برخی مقامات کشورهای اسلامی ازجمله رئیس‌جمهور و وزیر خارجه کشورمان بر ضرورت برگزاری اجلاس اضطراری سازمان کنفرانس اسلامی تأکید کردند.
گزینه دیپلماسی با ایران از بین نمی‌رود
با مطرح‌شدن دوباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، هم‌زمان با اوج‌گیری تنش‌های منطقه‌ای و اتهام‌زنی‌های غرب، قبل‌تر اکونومیست در گزارشی اشاره داشت که «دولت بایدن پس از شکست تلاش‌هایش برای احیای برجام، سیاست دیپلماسی محدود را در قبال ایران انتخاب کرد. قبل از هفتم اکتبر، تفاهمات شکننده‌ای وجود داشت دال بر اینکه ایران غلظت اورانیوم غنی‌شده خود را کمتر کرده و آمریکا هم در ازای آن، اجرای تحریم‌ها را کاهش داده است». به گفته این نشریه، «صادرات نفت ایران از حدود 380 هزار بشکه در روز در سال 2020 به حدود 1.5 میلیون بشکه در حال حاضر افزایش یافت که عمده این صادرات به چین و از طریق واسطه‌های پنهان انجام می‌شود. همچنین در توافقی جنجالی، در قبال آزادی پنج آمریکایی بازداشت‌شده در تهران، شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی آزاد شد (این شش میلیارد دلار اکنون در یک حساب امانی در قطر است)».
با‌این‌حال، گزارش مذکور تأکید دارد که «ادامه این رویکرد کاخ سفید، اکنون دیگر غیرممکن است. یکی از دلایل آن این است که ایران به‌طور فزاینده‌ای با روسیه همکاری می‌کند و روابط اقتصادی نزدیک‌تری با چین دارد. همان‌طور که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در 31 اکتبر به سنا گفت که «به بیان مختصر برای رقبای ما، چه دولتی و چه غیر دولتی، همه اینها یک مبارزه است». او از کنگره خواست تا بودجه تکمیلی 106 میلیارد دلاری را برای کمک به اسرائیل، اوکراین و تایوان تصویب کند».
اکونومیسنت از زبان بلینکن ادعا کرد: «ایران پهپادهایی را برای استفاده علیه اوکراین به روسیه می‌دهد. این دو در سوریه با یکدیگر همکاری می‌کنند و روسیه میزبان نمایندگان حماس در مسکو بوده است». وال‌استریت ژورنال هم گزارش داد که واگنر، گروه مزدور روسی، ممکن است تسلیحات پدافند هوایی به حزب‌الله بدهد. این روابط می‌تواند بیش از این نیز توسعه یابد. به گفته مقامات غربی، پس از انقضای تحریم‌های تسلیحاتی طولانی‌مدت سازمان ملل علیه ایران در 18 اکتبر، تجارت موشک‌های بالستیک ممکن است افزایش یابد و احتمالا ایران موشک‌هایی را برای استفاده علیه اوکراین، به روسیه خواهد داد».
با در نظر گرفتن این نکات، گزارش به بررسی این موضوع مهم می‌پردازد که آمریکا چگونه ممکن است به این همه واکنش نشان دهد؟ جمهوری‌خواهان کنگره خواهان سخت‌تر‌شدن موضع دولت هستند. سناتور لیندسی گراهام گفته است واشنگتن باید با اعلام اینکه کشتن یک سرباز آمریکایی باعث حمله مستقیم آمریکا می‌شود، خط قرمز روشنی تعیین کند. مارکو روبیو، سناتور جمهوری‌خواه نیز گفت: آیا آمریکا اراده‌ای برای استفاده از نیروهای مستقر خود در خاورمیانه برای ضربه‌زدن به ایران دارد؟ او افزود که در حال حاضر ما بازدارندگی قابل اتکایی نداریم». گروه‌های لابی نیز در مسیر جنگ قرار دارند. سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای»، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین این گروه‌ها، از آمریکا خواسته است که ایران را فورا بمباران کند. مارک دووبیتز، عضو بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نیز بیان کرد: ما از فشار حداکثری به تسلیم حداکثری رسیده‌ایم.
بنابراین از دید این نشریه، «اکنون بایدن در حالت تدافعی است. او احتمالا تحریم‌های بیشتری را اعمال خواهد کرد. هرچند فشار حداکثری ترامپ نیز رفتار ایران را تغییر چندانی نداد. با‌این‌حال، او و مشاورانش همچنین می‌دانند که اقدام نظامی علیه ایران یک قمار بزرگ خواهد بود».
در نتیجه اکونومیست باور دارد که ایده «دیپلماسی با ایران» از بین نمی‌رود، حتی اگر تنها به این دلیل باشد که گزینه‌های جایگزین دیپلماسی، مطلوبیت کمتری دارند. ری تکیه، عضو اندیشکده شورای روابط خارجی، می‌گوید: «به نظر می‌رسد موضوع هسته‌ای از همه فشارها و سایر ملاحظات مصونیت دارد. من گمان می‌کنم که این نوع رویکرد کنترل تسلیحات برای مدتی با ما همراه خواهد بود». به نظر می‌رسد در میانه جنگ غزه و جنایت‌های اسرائیل و البته همراهی آمریکا با آتش‌افروزی‌های اسرائیل، غربی‌ها از هر بهانه‌ای برای بالا‌بردن سطح تقابل و تنش در مقابل ایران استفاده می‌کنند. بهانه‌های هسته‌ای در بلبشوی جنگ نیز می‌تواند در این راستا ارزیابی شود. این‌گونه نیست؟/شرق