جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
عملیات طوفان الاقصی فقط به جنگ نظامی حماس و اسرائیل منجر نشد، بلکه هم‌زمان در ۱۹ روزی که از آغاز این عملیات می‌گذرد، یک کشمکش دیپلماتیک و سیاسی تمام‌عیار نیز در سازمان ملل و شورای امنیت شکل گرفته است؛ جنگی که از یک سو دامنه آن به اعضای دائم شورای امنیت رسیده و در سوی دیگر تنشی کم‌سابقه یا حتی می‌توان گفت بی‌سابقه را هم بین سازمان ملل و اسرائیل به وجود آورده است. در همین راستا و تا‌کنون، شورای امنیت سازمان ملل پنج جلسه اضطراری برگزار کرده و هم‌زمان سه پیش‌نویس قطعنامه درباره جنگ و اسرائیل نیز ارائه شده است. این سه پیش‌نویس قطعنامه منهای دو پیش‌نویس قطعنامه جدیدی است که دیروز (چهارشنبه) توسط روسیه و نیز گروه عربی ارائه شده است. در‌مجموع، برگزاری این پنج جلسه اضطراری شورای امنیت و ارائه سه پیش‌نویس قطعنامه نتیجه و خروجی خاصی در پی نداشته است.
بنا بر گزارشی که ایرنا داده است، اولین نشست غیرعلنی شورای امنیت سازمان ملل، یک روز پس از عملیات طوفان‌الاقصی یعنی روز یکشنبه هشتم اکتبر (۱۶ مهرماه) پشت درهای بسته برگزار شد و بدون هیچ نتیجه‌ای پایان یافت. دومین نشست غیرعلنی شورای امنیت نیز ۱۳ اکتبر (۲۱ مهرماه) برگزار شد و باز‌هم بدون نتیجه پایان یافت که در این نشست با توجه به اعلام اسرائیل مبنی بر حمله زمینی به نوار غزه در تلافی حملات نیروهای مقاومت، نسبت به سرازیر‌شدن درگیری‌ها به کرانه باختری و لبنان ابراز نگرانی شده بود. در آن نشست، همچنین آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، اعلام کرده بود با همه طرف‌ها و کشورها ازجمله جمهوری اسلامی ایران برای کاهش تنش در منطقه در ارتباط است. در آن نشست، قطعنامه پیشنهادی روسیه برای برقراری آتش‌بس فوری میان حماس و اسرائیل مسکوت گذاشته شده بود.
آغاز جنگ دیپلماتیک از سومین نشست
در ادامه سلسله‌نشست‌های شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی جنگ حماس و اسرائیل، سومین نشست این شورا (امنیت) بر‌خلاف دو نشست قبلی به‌صورت علنی و برای رأی‌گیری قطعنامه پیشنهادی روسیه عصر دوشنبه به وقت ایران برابر با ۱۶ اکتبر/۲۴ مهر برگزار شد؛ اما پس از برگزاری نشست، به درخواست امارات، اعضای شورای امنیت جلسه را به تعویق انداختند تا با یکدیگر رایزنی کنند که این رایزنی‌ها یک ساعت و نیم طول کشید.
سرانجام دوشنبه‌شب (۱۶ اکتبر/۲۴ مهر)، این نشست با حضور پرشمار دیپلمات‌های ۱۵ عضو شورای امنیت و نمایندگان فلسطین و اسرائیل برگزار شد؛ اما قطعنامه پیشنهادی روسیه برای برقراری آتش‌بس فوری در سرزمین‌های اشغالی فلسطین میان نیروهای مقاومت و رژیم صهیونیستی، با ممانعت کشورهای غربی رأی نیاورد؛ چرا‌که سه عضو دائم شورای امنیت یعنی آمریکا، انگلیس و فرانسه به قطعنامه پیشنهادی روسیه رأی منفی دادند.
در‌واقع، قطعنامه پیشنهادی روسیه با چهار رأی مخالف، شش رأی ممتنع و پنج رأی موافق به تصویب نرسید و نتوانست حداقل ۹ رأی بدون وتو را کسب کند. کشورهایی که به قطعنامه پیشنهادی روسیه رأی مثبت دادند، علاوه بر خود مسکو، چین، امارات متحده عربی، موزامبیک و گابن بودند و چهار کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه و ژاپن به آن رأی منفی دادند و شش کشور نیز رأی ممتنع دادند؛ در‌حالی‌که تصویب یک قطعنامه حداقل به ۹ رأی مثبت در شورای امنیت که شامل ۱۵ عضو است، نیاز دارد. واسیلی نبنزیا، سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل، پس از رأی‌نیاوردن قطعنامه پیشنهادی مسکو برای آتش‌بس فوری گفت جهان منتظر است تا شورای امنیت اقدامات بیشتری برای توقف قتل‌عام و خونریزی انجام دهد اما چنین پیام واحدی توسط دولت‌های غربی مسدود شد.
سفیر روسیه با ابراز تأسف از وتوی قطعنامه خود، شورای امنیت را گروگان خودخواهی هیئت‌‌های غربی دانست. این در حالی بود که لیندا توماس گرینفیلد، سفیر و نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز در سخنانی که به شکل آشکار حمایت از جنایت‌های اسرائیل را در دستور کار داشت، خطاب به مسکو تأکید و تصریح کرد: «اجازه نمی‌دهیم شورای امنیت به جای حماس، اسرائیل را مقصر بداند». این دیپلمات آمریکایی با بیان اینکه قطعنامه پیشنهادی روسیه اشاره‌ای به حملات حماس نداشت، با تکرار ادعاهای واهی اعلام کرد «حماس عامل بحران انسانی کنونی در غزه است. جنایات حماس یادآور جنایات داعش است».
نشست چهارم و اوج‌گیری جنگ دیپلماتیک
پس از سه نشست شورای امنیت سازمان ملل، چهارمین نشست این نهاد صبح چهارشنبه هفته گذشته به وقت محلی برابر با ۱۸ اکتبر/ ۲۶ مهرماه به‌صورت علنی برگزار شد. نشست چهارم به درخواست مشترک روسیه و امارات و در پی حمله موشکی به بیمارستان المعمدانی غزه بود که مسکو و ابوظبی خواستار تشکیل نشست علنی اضطراری شورای امنیت سازمان ملل برای ساعت ۱۰ صبح روز ۱۸ اکتبر شده بودند.
در این میان، کشور برزیل نیز که اکنون ریاست دوره‌ای شورای امنیت را بر عهده دارد، دومین قطعنامه برای توقف جنگ حماس و اسرائیل و توقف کشتار در غزه را در قالب قطع‌نامه‌ای ۱۱بندی ارائه کرد که خواستار توقف درگیری‌ها میان اسرائیل و حماس می‌شد تا کمک‌های بشردوستانه وارد نوار غزه شوند؛ اما این قطعنامه هم به سرنوشت قطعنامه روسیه دچار شد و با وتوی آمریکا همراه بود. قطعنامه پیشنهادی برزیل رأی ۱۲ کشور آلبانی، برزیل، چین، اکوادور، فرانسه، گابن، غنا، ژاپن، مالت، موزامبیک، سوئیس و امارات متحده عربی را در مقابل یک رأی مخالف ایالات متحده آمریکا داشت و دو کشور روسیه و انگلیس نیز رأی ممتنع دادند. آمریکا با رأی منفی خود، قطع‌نامه‌ای را وتو کرد که خواستار «وقفه‌های بشردوستانه» برای ارسال کمک‌های حیاتی به میلیون‌ها نفر در غزه بود.
لازم به ذکر است که پیش از رأی‌گیری شورای امنیت سازمان ملل در مورد پیش‌نویس قطعنامه برزیل، اصلاحیه‌های روسیه در‌خصوص این قطعنامه مطرح شد. واسیلی نبنزیا، سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل، به پیش‌نویس قطعنامه که فقط اندکی تغییر کرده بود، اعتراض کرد و گفت زمان «استعاره‌های دیپلماتیک» مدت‌هاست گذشته است. روسیه همچنین به لحن این قطعنامه که خواستار «وقفه‌های بشردوستانه» است و خواسته روسیه مبنی بر آتش‌بس کامل را در نظر نمی‌گیرد، اعتراض کرد. اصلاحیه روسیه خواستار لغو محاصره غزه و توقف حملات به غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی بود. آمریکا به اصلاحیه اول رأی منفی داد. این اصلاحیه رأی نیاورد؛ زیرا تنها شش رأی به دست آورد. اصلاحیه دوم روسیه نیز تنها هفت رأی موافق به دست آورد و تصویب نشد. بنابراین روسیه خطاب به نمایندگان کشورهای غربی گفت که آنها عامل جلوگیری از توقف خونریزی هستند و تأکید کرد شما انتخاب خود را کرده‌اید.
حال نکته شایان توجه اینجا‌ست که کار آمریکا تنها محدود به وتوی قطع‌نامه‌های شورای امنیت برای توقف کشتار در غزه نیست و دولت بایدن پا را فراتر گذاشته و پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای را تدوین کرده که در آن حق رژیم صهیونیستی برای دفاع مشروع از خود را تأیید کرده است.
نشست پنجم و تقابل واشنگتن و مسکو بر سر جنگ حماس و اسرائیل
نشست پنجم شورای امنیت که با دستور کار بررسی پیش‌نویس قطعنامه آمریکا، روز سه‌شنبه هفته جاری برگزار شد، به تقابل واشنگتن و مسکو انجامید. پیش‌تر برخی منابع دیپلماتیک گفته بودند پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده خواستار آتش‌بس یا آتش‌بس بشردوستانه در غزه نیست و در آن عملیات طوفان الاقصی از سوی حماس به‌عنوان حملات تروریستی معرفی شده است. منابع دیپلماتیک همچنین تصریح کرده بودند که پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی آمریکا خواستار فشار بر حزب‌الله و گروه‌های مقاومت برای توقف حملات شده بود. در مقابل، روسیه نیز در نشست روز سه‌شنبه شورای امنیت اعلام کرد از اقدام پیشنهادی ایالات متحده در شورا در‌خصوص جنگ غزه حمایت نمی‌کند و مسکو پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای را به جای آن ارائه کرده است.
واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل، در سخنانی در این زمینه خطاب به اعضای شورای امنیت از انتظار تمام جهان از شورای امنیت برای برقراری یک آتش‌بس سریع و بدون قید و شرط گفت و در انتقادی صریح به واشنگتن افزود: «این دقیقا همان چیزی است که در پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی آمریکا وجود ندارد. بنابراین، ما هیچ نکته مثبتی در آن نمی‌بینیم و نمی‌توانیم از آن حمایت کنیم». با‌این‌حال، واشنگتن اعلام کرده که طرفدار یک «وقفه بشردوستانه» است. به این معنا که شاهد توقفی کوتاه‌تر از آتش‌بس در درگیری‌ها باشیم که ماهیت رسمی چندانی ندارد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در نشست روز سه‌شنبه از شورای امنیت خواست تا از قطعنامه جدیدی به رهبری ایالات متحده که «بازخوردهای اساسیِ» بحران در آن گنجانده شده است، حمایت کند.
در مجموع، نشست پنجم شورای امنیت به‌وضوح نشان داد که ایالات متحده آمریکا به‌عنوان هم‌پیمان و متحد نزدیک اسرائیل در جنگ غزه همچنان در برابر فراخوان‌های مکرر به آتش‌بس در شورای امنیت، به‌ویژه نسبت به درخواست‌های متعدد روسیه در این زمینه مقاومت می‌کند. با این وجود، اغلب افرادی که به نمایندگی از نزدیک به ۹۰ کشور، شامل ۳۰ وزیر امور خارجه و معاون وزیر، نام‌شان در فهرست سخنرانان نشست علنی روز سه‌شنبه شورای امنیت قرار داشت، بار دیگر درخواست برای آتش‌بس فوری و توقف حمله به غیرنظامیان فلسطینی را در بحبوحه ویرانی‌های گسترده و افزایش چشمگیر تلفات در غزه تکرار کردند. کما‌اینکه سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، یکی از آنها بود که نسبت به عدم حصول توافق در شورای امنیت در دو تلاش گذشته برای تصویب قطع‌نامه‌ای به‌منظور تحقق آتش‌بس و در‌نهایت پایان‌دادن به جنگ جاری در غزه ابراز تأسف کرد.
ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن نیز به نمایندگی از ۲۲ کشور عرب عضو سازمان ملل متحد، ضمن ابراز تأسف از ناکامی شورای امنیت در برقراری آتش‌بس فوری، اسرائیل را متهم کرد که غزه را با خاک یکسان کرده است. وی از دیپلمات‌های حاضر در نشست خواست تا قطع‌نامه‌ای را برای توقف جنگ، محکومیت کشتار غیرنظامیان از هر دو سو و نیز جلوگیری از رنج و گرسنگی و همچنین مجازات دسته‌جمعی فلسطینیان به تصویب برسانند.
وقتی پای ایران به جنگ دیپلماتیک شورای امنیت کشیده می‌شود
نکته حائز اهمیت درباره نشست روز سه‌شنبه شورای امنیت به تلاش‌های واشنگتن برای کشاندن پای ایران به جنگ حماس و اسرائیل بازمی‌گشت که به نوعی در قالب کاتالیزور تقابل آمریکا و روسیه هم عمل کرد که در نهایت به حذف نام ایران از پیش‌نویس قطعنامه ایالات متحده درباره جنگ غزه با پافشاری روسیه منجر شد. در همین زمینه ایسنا به نقل از شبکه فاکس نیوز گزارش داد که دو نسخه پیش‌نویس موجود از قطعنامه پیشنهادی آمریکا درباره جنگ غزه را رؤیت کرده که نام ایران به درخواست روسیه در بحث تلاش برای ممانعت از تأمین مالی و تسلیحاتی حماس و همچنین متوقف‌کردن حملات حزب‌الله لبنان به مرزهای شمالی اراضی اشغالی از نسخه پایانی حذف شده است. در پیش‌نویس یک قطعنامه پیشنهادی آمریکا درباره جنگ غزه که قرار بود روز سه‌شنبه درباره آن رأی‌گیری شود، به نام ایران اشاره‌ای نشده است که ادعا می‌شود «حامی اصلی» حماس و حزب‌الله لبنان است. فاکس‌نیوز دراین‌باره گزارش داد نسخه اولیه پیش‌نویس این قطعنامه در تکراری واهی از ایران می‌خواست «تأمین مالی گروه‌های تروریستی را متوقف کند».
در این نسخه آمده بود که «ایران باید صادرات تسلیحات و تجهیزات مرتبط را به شبه‌نظامیان و گروه‌های تروریستی ازجمله حماس، متوقف کند که صلح و امنیت منطقه را تهدید می‌کنند». جدیدترین نسخه این پیش‌نویس که قرار بود روز سه‌شنبه درباره آن رأی‌گیری شود اما مذاکرات بر سر آن ادامه یافته، به ایران اشاره‌ای نمی‌کند. شبکه فاکس دیجیتال این نسخه را رؤیت کرده که «از کشورهای عضو (شورای امنیت سازمان ملل) می‌خواهد که طبق قوانین بینالمللی و ذیل قطعنامه ۲۴۸۲ شورای امنیت، تلاش‌های‌شان را برای منع تأمین مالی تروریسم، ازجمله از طریق محدودسازی تأمین مالی حماس از طریق اختیارات اجرائی‌شان بیشتر کنند».
یک سخنگوی نمایندگی آمریکا در سازمان ملل دلیل حذف‌شدن ایران از پیش‌نویس این قطعنامه را روسیه عنوان کرد. او در بیانیه‌ای به شبکه فاکس‌نیوز دیجیتال با تکرار ادعاهای این کشور و متحدانش مبنی بر نقش حمایت‌های ایران از حقوق جنبش مقاومت فلسطین در رخ‌دادن عملیات غافلگیرانه و گسترده «طوفان‌الاقصی» از طرف جنبش حماس علیه اسرائیل گفت که «دولت بایدن در محکوم‌کردن حمایت دیرینه ایران از گروه‌های تروریستی مانند حماس و حزب‌الله صریح بوده است و ما هیچ‌گاه در پاسخ‌گو‌کردن ایران به دلیل فعالیت‌های ثبات‌زدایش تردید نخواهیم کرد».
این مقام آمریکایی درباره قطعنامه سازمان ملل نیز از فشار هیئت روسیه در نیویورک خبر داد که به حذف ایران منتهی شود و پیرو این موضع خود مدعی شد که «پیشنهاد می‌کنم برای دانستن اینکه چرا این درخواست مطرح شد، به روس‌ها مراجع کنید» که البته به ادعای فاکس دیجیتال، این شبکه سعی کرد با سخنگوی هیئت روسیه در نیویورک تماس بگیرد تا علت پافشاری ادعاشده بر حذف نام ایران از پیش‌نویس این قطعنامه را جویا شود. باوجود‌این، این سخنگوی نمایندگی ایالات متحده در سازمان ملل در اظهاراتی ضدایرانی ادعا کرد که «قطعنامه مدنظر واشنگتن بیان صریح و قاطعی دارد که مستقیما مرتبط با ایران است و شامل درخواست منع تأمین مالی حماس (پاراگراف ۱۴)، جلوگیری از صادرات تسلیحات و تجهیزات مربوطه به حماس (پاراگراف ۱۵) و درخواست از حزب‌الله تحت حمایت ایران برای متوقف‌کردن حملات مرزی‌اش می‌شود (پاراگراف ۱۶)».
در ادامه گزارش ایسنا آمده پاراگراف‌هایی که این سخنگوی آمریکا می‌گوید، در آخرین نسخه پیش‌نویس این قطعنامه، مستقیما به ایران اشاره دارد «از همه کشورها و سازمان‌های بینالمللی می‌خواهد اقدامات فوری و ملموس‌شان را برای حمایت از تلاش‌های سازمان ملل و کشورهای منطقه‌ای در راستای جلوگیری از گسترش خشونت در غزه، گسترش آن به دیگر کشورهای منطقه تشدید کرده و از کشورهای بانفوذ می‌خواهد که از طریق اقداماتی ازجمله درخواست توقف فوری همه حملات حزب‌الله و دیگر گروه‌های مسلح که نقض آشکار قطعنامه ۱۷۰۱ و قطع‌نامه‌های مرتبط شورای امنیت سازمان ملل است، در راستای این هدف عمل کنند».
در‌عین‌حال پاراگراف ۱۶ آخرین پیش‌نویس نیز با ادعای تروریستی‌بودن گروه‌های جنبش مقاومت فلسطین «از همه کشورها می‌خواهد اقداماتی عمل‌گرایانه برای جلوگیری از صادرات تسلیحات و تجهیزات مرتبط به شبه‌نظامیان مسلح و گروه‌های تروریستی فعال در غزه، از حمله حماس انجام دهند». در‌حالی‌که در پیش‌نویس این قطعنامه هیچ اشاره‌ای به ایران نشده است، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در سخنرانی خود در سازمان ملل با مطرح‌کردن ادعاهایی علیه ایران مدعی شد که «آمریکا به دنبال درگیری با ایران نیست. ما نمی‌خواهیم که این جنگ گسترش پیدا کند؛ اما اگر ایران یا نیروهای نیابتی آن به نظامیان آمریکایی در هر جایی حمله کنند، شک نکنید که از افرادمان حمایت خواهیم کرد. ما سریع و قاطعانه از امنیت‌مان دفاع خواهیم کرد».
بلینکن در ادامه مواضع ضد ایرانی خود خطاب به همه اعضای این شورا گفت که «اگر شما هم مانند آمریکا می‌خواهید مانع گسترش این درگیری شوید، به ایران و نیروهای نیابتی آن، علنی یا غیرعلنی و به هر طریقی بگویید که جبهه دیگری را علیه اسرائیل در این زمینه باز نکنند. به شرکای اسرائیل حمله نکنند». با این سخنان، بلینکن ادامه داد که «ما از اعضا می‌خواهیم یک قدم بیشتر بردارند. به‌وضوح بگویید که اگر ایران یا نیروهای نیابتی آن این درگیری را گسترش دهند و جان غیرنظامیان بیشتری را به خطر بیندازند، شما آنها را پاسخ‌گو خواهید کرد. طوری عمل کنید که امنیت و ثبات کل منطقه و فراتر از آن در معرض خطری بزرگ است؛ چرا‌که واقعا همین‌طور است». البته در مقابل این پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی آمریکا، منابع دیپلماتیک بامداد دیروز چهارشنبه خبر دادند که روسیه مجددا پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای را در شورای امنیت توزیع کرده که خواستار آتش‌بس فوری و دائمی در نوار غزه می‌شود.
این منابع گفتند که پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه، ضمن محکوم‌کردن عملیات حماس و اسیرگرفتن اسرائیلی، خواستار لغو دستور تخلیه مردم و کارمندان سازمان ملل از شمال غزه شده است. به گفته این دیپلمات‌های سازمان ملل، پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه هرگونه اعمال محاصره علیه نوار غزه از طرف اسرائیل را رد می‌کند. از سوی دیگر، یک دیپلمات در سازمان ملل نیز گفت که گروه متشکل از کشورهای عربی، پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای را برای آتش‌بس در نوار غزه، در شورای امنیت توزیع کردند. این منبع دیپلماتیک به شبکه «الجزیره» توضیح داد که پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی گروه عربی، خواستار تسهیل ورود کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه می‌شود.
جنگ دیپلماتیک اسرائیل و سازمان ملل
البته جنگ دیپلماتیک جاری تنها محدود به اعضای دائم و غیر‌دائم شورای امنیت نبود؛ بلکه اکنون دامنه این جنگ به سازمان ملل و اسرائیل هم کشیده شده است که با سخنان اخیر آنتونیو گوترش آغاز شد تا جایی که به گفته یورو نیوز «نشست روز سه‌شنبه شورای امنیت همچنین تحت‌الشعاع سخنان دبیرکل سازمان ملل متحد قرار گرفت که بخشی از آن خشم سفیر اسرائیل را برانگیخت». دبیرکل سازمان ملل در این سخنان تأکید کرد که حملات مرگ‌بار و هولناک اخیر به غزه نمی‌تواند «توجیهی برای مجازات دسته‌جمعی مردم فلسطین باشد».
او با ابراز نگرانی عمیق از «نقض آشکار حقوق بینالمللی بشردوستانه»، بمباران مداوم غزه از سوی اسرائیل و میزان تخریب و تلفات غیرنظامیان را «هشداردهنده» خواند. گوترش در بخشی از سخنان خود تأکید کرد که نمی‌توان وقایع اخیر را بدون وقایع پیشین بررسی کرد و نسبت به آنچه پیش‌تر بر غیرنظامیان ساکن در این منطقه محاصره‌شده گذشته، بی‌تفاوت بود. دبیرکل سازمان ملل این را هم گفت «مهم است بدانیم حملات حماس در خلأ رخ نداده است؛ مردم فلسطین بیش از ۵۰ سال است که از اشغال رنج می‌برند». همین اظهارات کافی بود که «در نخستین اقدام عملی گلعاد اردان، سفیر اسرائیل در سازمان ملل، دیروز چهارشنبه از صادرنکردن ویزا برای نمایندگان سازمان ملل به دلیل اظهارات آنتونیو گوترش، دبیرکل این سازمان، خبر داد. اردان همچنین خواستار کناره‌گیری گوترش از مقام دبیرکلی سازمان ملل شد./شرق