شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳
پس از حملاتی که روزهای پنجشنبه و جمعه هفته گذشته به نیروها و پایگاه‌های ایالات متحده در عراق، سوریه و یمن انجام شد و هم‌زمان با تداوم جنگ حماس و اسرائیل، نظامیان آمریکایی در پایگاه‌های نظامی این کشورها به حالت آماده‌باش درآمدند. آن‌گونه که ایسنا به نقل از خبرگزاری رویترز گزارش داده است، اطلاعات به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که واشنگتن با احتمال تکرار حملات به پایگاه‌های خود در سوریه و عراق به نظامیان مستقر در این پایگاه‌ها اعلام آماده‌باش داده است تا پاسخ‌گوی هر‌گونه حمله احتمالی موشکی، پهپادی یا زمینی باشند. درحالحاضر آمریکا دوهزار و پانصد نظامی در عراق و ۹۰۰ نظامی را در سوریه مستقر کرده است. البته در واپسین ساعات روز جمعه حمله دیگری به پایگاه نظامیان آمریکایی در منطقه کردستان عراق انجام شد.
با‌این‌حال پس از حمایت همه‌جانبه واشنگتن از تل‌آویو در تداوم حملات به نواز غزه اکنون خود نیروهای آمریکایی هم هدف قرار گرفته‌اند. در جدیدترین مورد، شبکه خبری المیادین گزارش داد که نیروهای آمریکایی مستقر در اقلیم کردستان عراق مجددا در پایگاه حریر با دو پهپاد هدف قرار گرفته‌اند. چهارشنبه هفته گذشته هم پایگاه آمریکایی حریر در شمال عراق هدف حمله پهپادی قرار گرفته بود. آن‌طور‌که از شواهد پیداست، گویا یک گروه عراقی موسوم به «تشکیل الوارثین» مسئول این حملات است؛ چرا‌که این گروه عراقی در پی حمله چهارشنبه به حریر با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این پایگاه را هدف قرار داده و این اقدام را در حمایت از ملت فلسطین و عملیات طوفان‌الاقصی انجام داده است.
تا به اینجای کار و در پی حمله پهپادی به نظامیان آمریکایی در سوریه چند نظامی آمریکایی زخمی شده‌اند؛ ضمن اینکه پس از هشدار در پایگاه هوایی «عین‌الاسد» عراق، یک آمریکایی بر اثر ایست قلبی جان خود را از دست داد. البته روایت خبرگزاری رسمی سوریه چیز دیگری است. سانا، شامگاه روز جمعه به نقل از یک منبع امنیتی در استان الانبار عراق جزئیات جدیدی از حمله به نظامیان آمریکایی در پایگاه «عین‌الاسد» (استان الانبار -غرب عراق) فاش کرد. منبع مذکور که اشاره‌ای به نام او نشده، به خبرنگار سانا در بغداد گفته که اطلاعات تأییدشده‌ای از پایگاه درباره کشتهشدن سه نظامی آمریکایی پس از حمله موشکی درز کرده است». طبق گفته این منبع، در این حمله همچنین به بخش‌های مختلف این پایگاه ازجمله سامانه‌های راداری و یکی از برج‌های پایشی «خسارات زیادی» وارد شده است.
این منبع عراقی در‌عین‌حال اشاره کرد به دنبال وحشت ایجاد‌شده در میان نظامیان به علت عملکرد ناموفق سامانه‌های پایشی در استان الانبار، پرنده‌های نظامی در حال انتقال تجهیزات جدید و نفرات نظامی بیشتر به عین‌الاسد رؤیت شده‌اند. منبع یاد‌شده در پایان اظهارات خود همچنین بار دیگر تأکید کرد موشک‌ها دقیقا با اهداف در پایگاه عین‌الاسد برخورد داشته‌اند. دیگر پایگاه نظامیان آمریکایی در نزدیکی فرودگاه بغداد نیز روز پنجشنبه و جمعه هدف حمله راکتی قرار گرفت. در‌عین‌حال گزارش‌ها نشان می‌دهند که یک ناو نیروی دریایی آمریکا هنگام حرکت در نزدیکی یمن هدف حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت. آمریکا از دو هفته پیش یعنی از آغاز دور جدید حملات رژیم صهیونیستی به نوار غزه، تاکنون دو ناو هواپیمابر، چند کشتی جنگی و حدود دو هزار تفنگدار را به منطقه غرب آسیا گسیل کرده است.
با‌این‌حال در یکی از واکنش‌های پیچیده، انصارالله یمن طبق گفته برخی منابع خبری برای اولین بار اقدام به حمله مستقیم پهپادی و موشکی به اسرائیل هم کرده است. دراین‌باره شبکه سی‌ان‌ان اعلام کرد که یک ناو نیروی دریایی آمریکا هدف چند راکت در سواحل یمن قرار گرفت. این شبکه به نقل از دو مقام آمریکایی مدعی شد که این ناو راکت‌های شلیک‌شده را رهگیری کرده است. این دو مقام آمریکایی همچنین عنوان کردند که این حمله از سوی جنبش انصارالله یمن انجام شده است.
سی‌ان‌ان در بخش دیگری از گزارش خود به نقل از این مقام آمریکایی اعلام کرد که «رهگیری و انهدام سه موشک و تعدادی پهپاد پرتاب‌شده از سوی حوثی‌های یمن در حالی انجام شده است که احتمال می‌رود اسرائیل را هدف گرفته باشند». ناو مذکور ناو رزمی «یواساس کارنی» حامل موشک‌های هدایت‌شونده بوده است. دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل، نیز در واکنش به این رخداد گفته «ارتش برای مواجهه با حملات احتمالی حوثی‌ها آماده است». این در حالی است که دیروز عبدالملک بدرالدین الحوثی، رهبر انصارالله یمن، در سخنانی بر ضرورت اقدام جدی مقابل تل‌آویو و واشنگتن تأکید کرد و گفت: «لجاجت نیروهای شر و ظلم تنها با اقدام جدی است که متوقف می‌شود. ازاین‌رو درصدد همکاری و هماهنگی با برادران‌مان در فلسطین و محور جهاد و مقاومت برای آزادسازی فلسطین از چنگال دشمن هستیم». مسئولان آمریکایی گفتند ناوشکن «یواساس کارنی» نیروی دریایی آمریکا چندین موشک انصارالله را در سواحل یمن ساقط کرده است؛ اما هیچ‌کدام از آنها مستقیم به سمت این ناو شلیک نشده بود.
جنگ فراگیر؟!
پس از گزارش دیروز شنبه «شرق» اکنون این سناریو پررنگ‌تر شده است که در صورت تداوم و تشدید حملات گروه‌های مسلح مستقر در عراق، سوریه، یمن و لبنان به پایگاه‌ها، مواضع و اهداف آمریکایی‌ها یا اسرائیل امکان درگیری فراگیر در کل منطقه خاورمیانه وجود دارد، با‌این‌حال محمد سعیددوست در گفت‌وگویش با «شرق» این را متذکر می‌شود که پارامتر مهم‌تر، نه به سطح و عمق حملات از طرف گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه؛ بلکه به‌شدت واکنش ایالات متحده آمریکا به این حملات بازمیگردد.
در تبیین و تشریح بیشتر این گزاره، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه معتقد است که دولت بایدن در شرایط کنونی که خود را درگیر دو جنگ اسرائیل و همچنین اوکراین می‌بیند، تمایلی برای پاسخ گسترده، شدید و عمیق به حملات احتمالی موشکی و پهپادی به پایگاه‌ها و نیروهای نظامی خود در کشورهای خاورمیانه ندارد. از طرف دیگر به گفته این مفسر حوزه سیاست خارجی، بایدن در شرایطی که خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری آماده می‌کند، به‌هیچ‌وجه متمایل به تسری جنگ اسرائیل به دیگر مناطق و به تبع آن درگیر‌شدن نیروهای نظامی آمریکایی در این جنگ نیست.
با توجه به این نکات، سعیددوست فضای کنونی را فضایی کاملا شکننده توصیف می‌کند که امکان وقوع هر سناریویی در آن وجود دارد؛ حتی درگیری شدید آمریکایی‌ها؛ چرا‌که به نظر او با توجه به سطح بی‌سابقه‌ای از حضور ناوها، جنگنده‌ها، نیروهای نظامی، ادوات، تجهزیرات و تسلیحات در صورت بروز یک حمله پهپادی یا موشکی در عراق، سوریه یا از طرف یمنی‌ها که به کشتهشدن نیروهای نظامی آمریکایی یا خسارت جدی منجر شود، می‌توان واکنشی را از سوی آمریکایی‌ها متصور بود.
فشار غیرمستقیم تهران!
البته محی‌الدین امینیان دیگر کارشناسی بود که از زاویه‌ای متفاوت به تحولات جدید خاورمیانه بعد از عملیات طوفان‌الاقصی می‌نگرد و در این راستا موضوع فعالیت دیپلماتیک تهران را هم پیش می‌کشد که به باور او سبب شده فشارهای جدی به دولت بایدن برای محدودکردن جنگ اسرائیل تحمیل شود. شبکه ان‌بی‌سی هم دراین‌باره به نقل از دو دستیار کنگره و یک مقام دفاعی آمریکا به شبکه ان‌بی‌سی نیوز گزارش داد که جامعه اطلاعاتی ایالات متحده بر این باور است که ایران درحالحاضر به دنبال جنگ مستقیم با ایالات متحده نیست؛ اما به دنبال افزایش فشار دیپلماتیک بر اسرائیل و ایالات متحده است که جنگ از سوی اسرائیل پایان یابد.
در بخشی از گزارش ان‌بی‌سی نیوز که ایسنا منتشر کرده، این دو دستیار کنگره با ادعای اینکه «اقدامات گروه‌های مورد حمایت ایران در منطقه، ازجمله حماس و حزب‌الله تحریک‌آمیز است»، مدعی شدند این اقدامات در محاسبات اسرائیل برای آماده‌شدن به‌منظور آغاز عملیات زمینی تأثیرگذار است. آنها همچنین گفتند که به نظر می‌رسد تلاش‌های تهران، کوششی برای وادار‌کردن اسرائیل به محدودکردن دامنه کارزار نظامی باشد. با توجه به همین نکته، امینیان معتقد است اکنون فشارهای غیرمستقیم تهران موجب شده است شرایط برای محدود‌شدن جنگ و حملات اسرائیل به نوار غزه فراهم شود؛ کما‌اینکه به زعم او اکنون اخباری دال بر مذاکره و رایزنی دولت بایدن برای تعویق حمله زمینی به این باریکه (غزه) منتشر شده است.
پیرو ارزیابی امینیان و نیز گفته‌های ان‌بی‌سی نیوز، وبگاه شبکه خبری بلومبرگ عنوان کرد دولت‌های آمریکا و کشورهای اروپایی، اسرائیل را برای به‌تأخیر‌انداختن حمله زمینی به غزه تحت فشار قرار داده‌اند. البته طبق نوشته بلومبرگ، هدف کشورهای غربی خرید زمان برای پیشبرد مذاکرات محرمانه قطر جهت آزادسازی اسرا‌ست. منابع آشنا به این مذاکرات به بلومبرگ گفته‌اند مذاکرات حساس هستند و ممکن است به شکست منجر شوند اما نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه حماس ممکن است با آزادسازی بعضی از اسرا موافقت کند. به دنبال انتشار این خبر بود که روز جمعه، حماس دو اسیر زن با تابعیت مضاعف آمریکایی به نام‌های جودت و ناتالی رعنان را آزاد کرد.
در پی این اقدام، ابوعبیده، سخنگوی گردان‌های القسام نیز گفت که ما در راستای تلاش‌های قطر دو اسیر آمریکایی (یک مادر و دختر) را به دلایل بشردوستانه آزاد کردیم تا به ملت آمریکا و جهان ثابت کنیم ادعاهای جو بایدن و دولت وی دروغ است. ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر نیز اعلام کرد آزادی این دو اسیر آمریکایی بعد از چند روز تماس مکرر با تمام طرف‌ها انجام شد. مذاکرات قطر درباره آزادی اسرا با رژیم صهیونیستی و حماس ادامه خواهد داشت. وی این را هم عنوان کرد که ما تلاش می‌کنیم تا تمام اسرای غیرنظامی از تمام تابعیت‌ها با هدف کاهش شدت بحران کنونی و بازگشت صلح آزاد شوند. جنبش حماس هم در بیانیه‌ای اعلام کرد: ما با تمام میانجیگران برای بستن پرونده اسرای غیرنظامی در صورت وجود شرایط امنیتی مناسب همکاری می‌کنیم.
با در‌نظر‌گرفتن این آزادسازی، محی‌الدین امینیان معتقد است اگر پروژه آزادسازی اسرا به شکل درستی پیش برود و هم‌زمان موضوع فشار غیرمستقیم ادامه پیدا کند، امکان آن وجود دارد که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها با تحرکات خود موضوع حملات زمینی را از دستور کار اسرائیل خارج کنند.
غزه بدون حماس؟!
محمد سعیددوست تمام این گزاره ادعایی محی‌الدبن امینیان را زیر سؤال می‌برد و در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» بر این باور است که حتی اگر شاهد تداوم تلاش‌های دیپلماتیک باشیم و از طرف دیگر حماس هم تعدادی دیگر از اسرا را آزاد کند، باز موضوع حمله زمینی اسرائیل به نواز غزه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و پیرو این نکته تأکید دارد که آمریکا و اروپا در شرایط فعلی توان منصرف‌کردن تل‌آویو از انجام این حمله زمینی را ندارند. بنابراین به گفته این تحلیلگر حوزه غرب آسیا، اکنون آن چیزی که نباید در وقوعش شک کرد، به آغاز حمله زمینی توسط رژیم صهیونیستی بازمیگردد و در این میان تنها موضوع زمان، شدت و عمق این حمله زمینی است که سناریوهای مختلفی را می‌تواند شکل دهد.
سعیددوست گفته‌های خود را این‌گونه ادامه می‌دهد که اروپایی‌ها و به طریق اولی دولت بایدن، اکنون مشکلی با حمله زمینی اسرائیل به نوار غزه ندارند و تنها نقطه اختلافی طرفین، نه بر سر اصل حمله بلکه به موضوع اشغال کامل این باریکه یا اداره آن توسط اسرائیل بازمیگردد. در راستای این گزاره، بلومبرگ به نقل از منابع مطلع در دولت ایالات متحده، از توافق مقامات آمریکا و اسرائیل بر سر آینده غزه پس از «حذف» حماس خبر داد و اکنون احتمالاتی ازجمله انتصاب بالقوه «یک دولت موقت» مطرح است که توسط سازمان ملل و با مشارکت دولت‌های عربی در این باریکه مستقر شود. این موضوع یکی از سناریوهایی بود که «شرق» در گزارش (شنبه) خود به آن اشاره کرد.
در ادامه بلومبرگ از زبان منابع آگاه خود که خواستند نامشان فاش نشود، اذعان دارد که بحث‌های واشنگتن و تل‌آویو در‌خصوص استقرار دولتی توسط سازمان ملل و با مشارکت دولت‌های عربی در «غزه پساحماس» هنوز در مراحل اولیه است و طرح‌های جزئی مرتبط با آن هنوز آشکار نشده است. البته این نشریه تأکید دارد که انجام این سناریو یا هر سناریوی دیگری به موفقیت حمله زمینی اسرائیل به غزه بستگی خواهد داشت و چنین احتمالی به حمایت کشورهای عربی پیرامون این منطقه نیاز دارد که به‌هیچ‌وجه قطعی نیست.
مقامات اسرائیلی بارها مدعی شده‌اند که قصد اشغال غزه را ندارند، اما آنها همچنین گفتند که ادامه حضور حماس در غزه پس از حمله هفتم اکتبر که در آن هزارو چهارصد اسرائیلی کشته و ۲۰۰ نفر اسیر گرفته شدند، قابل‌قبول نیست. چالش دستیابی به این دو هدف، موجب نگرانی آمریکا شده که اسرائیل فکر کافی درباره اینکه بعد از یک حمله زمینی به غزه چه چیزی در کار خواهد بود، نکرده است. آمریکا همچنین نگران است که حمله به غزه بدون داشتن هدف واضح بعد از حذف حماس، موجب تشدید این درگیری و تبدیل آن به یک جنگ منطقه‌ای شود.
در‌عین‌حال، سرنوشت غزه پس از حمله احتمالی زمینی، به یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مقامات آمریکایی تبدیل شده است. در دو هفته‌ای که از زمان حمله حماس می‌گذرد، تیم جو بایدن به دنبال «متعادل‌کردن» حمایت از اسرائیل، با نگرانی در مورد بحران آشکار بشردوستانه در غزه بود. ویلیام آشر، تحلیلگر ارشد سابق حوزه خاورمیانه در آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، به بلومبرگ می‌گوید ایجاد یک «دولت موقت» بسیار دشوار خواهد بود و به دست آوردن موافقت دولت‌های عرب بیشتر شبیه به یک چالش خواهد بود. آشر تأکید دارد: «طرحی که دولت‌های عرب را درگیر می‌کند، نیاز به تغییر اساسی در نحوه پذیرش ریسک از سوی آنها و همکاری با یکدیگر دارد. این همچنین به یک جهش اعتماد توسط تل‌آویو نیاز دارد؛ امری که کمیاب است».
با در‌نظر‌گرفتن این نکات، محمد سعیددوست نیز در تکمیل گفته‌های خود باور دارد حتی اگر در یک سناریوی احتمالی پس از حمله زمینی اسرائیل به باریکه غزه شاهد از بین رفتن توانایی‌های نظامی و دفاعی حماس باشیم، باز نحله فکری این گروه فلسطینی پتانسیل تشکیل جریان‌های چریکی کوچک‌تر را دارد؛ بنابراین به‌هیچ‌وجه نمی‌توان گزاره «غزه بدون حماس» یا «غزه پساحماس» را نزدیک به واقعیت دانست. محی‌الدین امینیان نیز همسو با تحلیل محمد سعیددوست به بخشی از ارزیابی پیشین خود بازمیگردد و در تبیین درستی آن یادآور می‌شود که حماس می‌تواند در سایه همکاری‌های سیاسی و دیپلماتیک با ایران، قطر، ترکیه و دیگر کشورهای منطقه‌ای و جهانی، امکان وقوع سناریوی «غزه بدون حماس» یا «غزه پساحماس» را به صفر برساند؛ هرچند این تحلیلگر نیز اعتراف دارد اکنون شرایط به سمتی میل کرده که انجام عملی عملیات زمینی اسرائیل در خاک غزه تقریبا مسجل است؛ کما‌اینکه به گفته او، یواف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، روز جمعه به‌صراحت عنوان کرد اسرائیل سه مرحله را برای حمله زمینی به غزه ترسیم کرده است؛ نخست از بین بردن کامل حماس، دوم از بین بردن گروه‌های کوچک‌تر مقاومت و در نهایت تشکیل یک دولت موقت امنیتی در باریکه غزه.