بازیگران جنگ سوم قراباغ چه کشورهایی هستند و چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟

به گزارش صد آنلاین ، وزارت امور خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای، از «تجاوز گسترده تازه» جمهوری آذربایجان به کوهستانی خبر داده و آن را تداوم سیاست «پاک‌سازی قومی» باکو در این منطقه توصیف کرده است.

تنش‌ها در سراسر این منطقه برای ماه‌ها در حال افزایش است. پس از آنکه نیروهای آذربایجانی کریدور لاچین را مسدود کردند، تنها جاده‌ای که کوهستانی را به ارمنستان متصل می‌کرد قطع شد و در نتیجه حدود ۱۲۰ هزار نفر از ساکنان آن از دسترسی به مواد غذایی منع شدند.

به گزارش فرانس‌پرس، در این حملات که آذربایجان از آن به‌عنوان عملیات «ضدتروریستی» نام‌برده، استپاناکرت، مرکز منطقه جدایی‌طلب کوهستانی و دیگر شهرهای آن هدف گلوله‌باران ارتش آذربایجان قرار گرفتند.

منازعه بر سر فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی جدایی‌طلب

بعدازاین حمله، دفتر نمایندگی در ارمنستان با انتشار بیانیه‌ای در فیسبوک نوشت: «آذربایجان عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه جمهوری آرتساخ (نامی که ارامنه به قره‌باغ کوهستانی داده‌اند) آغاز کرده و قصد نفوذ به عمق این منطقه را دارد.»

وزارت دفاع ارمنستان نیز با انتشار بیانیه‌ای در تلگرام تأکید کرد که «پیش‌تر نیز بارها اعلام شده ارمنستان در قره باغ کوهستانی ارتش و نیروی مسلح ندارد.»

این در حالی است که دستگاه دیپلماسی آذربایجان در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تنها راه دستیابی به صلح و ثبات در منطقه، خروج بی‌قیدوشرط و کامل نیروهای مسلح ارمنستان از منطقه قره باغ آذربایجان و انحلال رژیم به‌اصطلاح جدایی‌طلب در این منطقه است.»

در بیانیه وزارت دفاع آذربایجان ضمن اعلام این مطلب، هدف از ایجاد کریدور بشردوستانه، فراهم‌شدن امکان تخلیه غیرنظامیان این از این منطقه مورد مناقشه اعلام شده است.

اگرچه بعدازاین بیانیه، نخست‌وزیر ارمنستان در اولین بیانیه خود بعد از حمله آذربایجان، پاسخ داد «اگر آنها اعلام می‌کنند که عملیات به‌اصطلاح ضدتروریستی انجام می‌دهند و هیچ ضربه‌ای به غیرنظامیان وارد نشده است، سؤال این است که چرا آنها برای مردم، کریدوری بشردوستانه برای خروج از کوهستانی باز کردند؟»

روسیه بازیگر خاموش حامی آذربایجان

در مقابل آذربایجان از ارمنستان خواسته نیروهای مسلح خود را از منطقه خارج کند تا مذاکره آغاز شود. در همین حال، منابع خبری ارمنستانی اعلام کردند «روس‌ها تمام مواضع خود را در ترک کردند و آذربایجان بمباران گسترده‌ای را آغاز کرده است.»

این در حالی است که در جریان جنگ دوم ، ارمنستان و روسیه توافق‌نامه‌ای را برای حضور صلح‌بانان روسی در این منطقه امضا کرده بودند که ارمنستان بعد با انتشار این سند، مدعی شد آذربایجان از امضای آن خودداری کرده است.

در این سند آمده که «نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در امتداد خط تماس در و در امتداد کریدور لاچین باید از جابه‌جایی ایمن همه نوع حمل‌ونقل، ارسال بدون مانع کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی، نظارت بر رعایت رژیم آتش‌بس و واکنش به نقض توافق، تعهد به عدم توسل به زور و جلوگیری از اغتشاش در حوزه مسئولیت خود، تضمین زندگی عادی در قره‌باغ، حفاظت از لوازم حیاتی و ... اطمینان حاصل کنند.»

بر اساس این سند، «نیروهای حافظ صلح روسی می‌توانند در مواردی که به آن‌ها اجازه انجام وظایف خود را نمی‌دهند، هنگامی که خشونت توسط گروه‌ها یا افراد مسلح علیه آن‌ها اعمال می‌شود، زمانی که جان و سلامت مردم غیرنظامی در معرض تهدید قرار می‌گیرد، از سلاح استفاده کنند.»

در همین حال، وزارت دفاع آذربایجان گفته «نیروهای حافظ صلح روسیه که پس از جنگ ۲۰۲۰ در قراباغ کوهستانی هستند، از حمله آذربایجان مطلع شده‌اند.» اگرچه وزارت امور خارجه روسیه این ادعا را تکذیب کرد و گفت «نیروهای حافظ صلح روسیه چند دقیقه قبل از شروع عملیات آذربایجان در قراباغ از ان مطلع شدند.»

از سوی دیگر در بیانیة آذربایجان ادعا شده که «ارمنستان مواضع خود را تقویت کرده و واحدهای خود را به سطح بالایی از آمادگی جنگی رسانده است» و مین‌هایی در مناطقی که قبلاً مین‌زدایی شده بود، کاشته شده است. این وزارتخانه همچنین ادعا کرد که یک خودروی آذری به یک مین برخورد کرده و دو غیرنظامی کشته شده اند.» از سوی دیگر حملات باکو پس از آن آغاز شد که جمهوری آذربایجان صبح امروز خبر داد یک کامیون به دلیل انفجار مین کاشته شده از سوی ارمنستان در منطقه «خوجاوند» جمهوری آذربایجان منفجر شد که در نتیجه آن هفت نیروی امنیتی این کشور کشته شدند.

اما وزارت خارجه ارمنستان این ادعا را رد کرد که ارتش ارمنستان در قراباغ کوهستانی، حضور دارد. خبرگزاری ارمنی ارمنپرس گزارش داد که ارتش قراباغ کوهستانی (جمهوری آرتساخ) که بخشی از نیروهای مسلح ارمنستان نیست، "مقاومت قاطع" در برابر تلاش‌های ارتش آذربایجان برای پیشروی نشان می‌دهد."

در همین حال برخی از سیاستمداران آذربایجانی پیشنهاد کردند که مسکو باید به طور کامل از منطقه خارج شود. علی کریملی، رئیس حزب اپوزیسیون جبهه مردمی آذربایجان، در یک نظر در فیسبوک گفت: "هر دو نیروهای مسلح در و "صلح بانان" روسیه باید قره باغ را ترک کنند."

اعتراض استقلال‌طلبان ارتساخ از انفعال ارمنستان نسبت به تجاوز آذربایجان

در حالی که آذربایجان، استقلال منطقه کوهستانی را به رسمیت نمی‌شناسد و آن را جزئی از خاک خود می‌داند، اما وزارت امور خارجه ارتساخ در بیانیه‌ای گفته: «اخیراً، طرف آذربایجانی روزانه انتقال نیروهای نظامی و ذخیره سلاح‌های مختلف را به این منطقه انجام می‌دهد که با فعالیت‌های اطلاعاتی و تبلیغاتی فشرده همراه است و زمینه را برای تجاوز گسترده علیه ارتساخ آماده می‌کرده بود»

جمهوری آرتساخ که با نام جمهوری قره‌باغ کوهستانی شناخته می‌شود، یک کشور مستقل غیررسمی با اکثریت ارمنی، در جنوب قفقاز است که تنها توسط سه کشور دیگر غیرعضو سازمان ملل، به رسمیت شناخته شده است. منطقه قره‌باغ سال‌ها است که محل مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است. این جمهوری، بیشتر اراضی ناحیه خودمختار قره‌باغ کوهستانی سابق و بخشی از ناحیه پیرامون آن را تحت کنترل دارد و با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ایران هم‌مرز است. پس از پایان جنگ ناگورنو قراباغ در ۲۰۲۰ و امضای توافقنامه آتش‌بس ناگورنو ارتباط این جمهوری با ایران و ارمنستان قطع شد و تنها راه ارتباطی آن با ارمنستان از گذرگاه لاچین است.

منطقه عمدتاً ارمنی‌نشین قره‌باغ کوهستانی که سال‌های متمادی محل سکونت و تحت حاکمیت ارامنه بود پس از استقلال ارمنستان و آذربایجان از امپراطوری روسیه در ۱۹۱۸، مورد اختلاف آن‌ها قرار داشت. پس از تثبیت سلطه اتحاد شوروی بر این ناحیه، این حکومت استان خودمختار قره‌باغ کوهستانی را درون جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی در سال ۱۹۲۳ ایجاد کرد. در واپسین سال‌های اتحاد شوروی، مجدداً منشأ بروز اختلاف بین ارمنستان و آذربایجان شد.

تلاش احزاب مخالف پاشینیان برای کودتا در ارمنستان

چه آن که هم‌زمان با حمله آذربایجان، صدها معترض در ایروان، پایتخت ارمنستان به خیابان‌ها ریختند و خواستار اقدام در مورد عملیات نظامی باکو شدند و برخی از انها شعار دادند که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان یک خائن» است. ارمنستان اعتراض این معترضان را تلاش برای کودتا در کشور هم‌زمان با حمله آذربایجان ارزیابی کرده است.

پلیس و نیروهای ارمنی که با توجه به تحولات داخلی این کشور انتظار چنین تجمعی را داشتند در مواجهه با صدها معترض، ورودی ساختمان‌های دولتی را مسدود کردند. با این حال طبق آخرین گزارش‌های رسمی، درگیری‌هایی میان تظاهرکنندگان و نیروهای پلیس در جریان تجمع امروز در ایروان صورت گرفته است.نخست‌وزیر ارمنستان ساعاتی قبل آنچه وی «فراخوان کودتا» در کشورش خواند را محکوم کرده و گفته بود: «نباید اجازه دهیم که افراد و نیروهای خاصی به دولت ارمنستان ضربه بزنند.»

اپوزیسیون ارمنستان پیش‌تر طی سه سال گذشته چندین بار تلاش کرد تا نیکول پاشینیان را از قدرت برکنار کند؛ احزاب مخالف او را مسئول شکست نظامی ارمنستان در جریان جنگ پاییز ۲۰۲۰ در قراباغ کوهستانی می‌دانند.پس از این ناکامی و شکست نظامی، تظاهرات گسترده‌ای در ارمنستان پا گرفت که در نهایت آقای پاشینیان را وادار به برگزاری انتخابات زودهنگام کرد.

ترکیه عملیات نظامی آذربایجان را «لازم و ضروری» خواند

دولت ترکیه در واکنش به حملات نظامی تازه جمهوری آذربایجان به قره‌باغ آن را «لازم و ضروری» توصیف کرد.وزارت امور خارجه ترکیه در بیانیه‌ای اعلام کرد: آذربایجان مجبور شده اقداماتی را که در قلمرو مستقل خود لازم می‌داند، انجام دهد.در بیانیه دستگاه دیپلماسی ترکیه اما هم‌زمان بر ادامه روند مذاکرات بین آذربایجان و ارمنستان تأکید شده است.

عبور آرام روسیه از تعهدات به ارمنستان

بعد از آغاز حمله آذربایجان، وزارت خارجه روسیه، اعلام کرد که عمیقاً از تشدید تنش در منطقه نگران است. اما پاشینیان این انتقاد را به روسیه مطرح کرد که به دولتش درباره برنامه‌های آذربایجان برای اقدام نظامی هشدار نداده است. پاشینیان در اولین بیانیه خود بعد از آغاز حمله گفته بود: «آذربایجان اساساً عملیات زمینی را برای پاک‌سازی قومی ارامنه قراباغ کوهستانی آغاز کرده است و ما معتقدیم که نیروهای حافظ صلح روسیه باید اول از همه اقداماتی را انجام دهند و دوم از همه انتظار داریم شورای امنیت سازمان ملل نیز اقداماتی را انجام دهد.»

در همین حال سخنگوی وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای جانب‌دارانه اعلام کرد «مسکو اسناد سه‌جانبه امضا شده در نوامبر ۲۰۲۰ را بهترین مبنای حل‌وفصل می‌داند و ما از همه می‌خواهیم که از مفاد این اسناد پیروی کنند، طبیعتاً با درنظرگرفتن واقعیت‌های جدید، باتوجه‌به این واقعیت که طرف ارمنی قلمرو آذربایجان را از سال ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت.»

کارشناسان نزدیک به روسیه، معتقدند «پس از آغاز جنگ در اوکراین، مسکو نتوانسته است به تعهدات خود عمل کند و اکنون طرف آذربایجانی درگیری را آغاز کرده است. مسکو تایمز نوشت: «به نظر می‌رسد روسیه و آذربایجان اکنون روابط نزدیک‌تری نسبت به ارمنستان و روسیه دارند و روابط بین ایروان و مسکو مدتی است که رو به وخامت گذاشته است.»

ازاین‌رو به نظر می‌رسد روسیه بیش‌ازپیش نگران وضعیت سیاسی ارمنستان است؛ زیرا ارمنستان در هفته‌های گذشته، روابط خود را با امریکا و اتحادیه اروپا تقویت کرده است. در همین راستا هفته گذشته، ایروان یک مانور نظامی مشترک با امریکا برای "افزایش سطح همکاری واحد شرکت‌کننده در مأموریت‌های حافظ صلح بین‌المللی" انجام داده بود.

آذربایجان مصمم برای تسخیر کوهستانی

در همین حال، حکمت حاجی اف، مشاور سیاست خارجی الهام علی اف، به رویترز گفت که نیروهای آذربایجانی از خط تماس با نیروهای ارمنی در کوهستانی در چندین نقطه عبور کرده‌اند و مصمم به تحقق اهداف استراتژیک خود هستند.حاجییف پس از آن گفته بود که «کشورش اقدام نظامی را در قراباغ، منطقه‌ای کوهستانی که در سطح بین‌المللی به‌عنوان آذربایجانی شناخته شده است، آغاز کرده که بخشی از آن توسط ارمنی‌های قومی جدایی‌طلب اداره می‌شود که می‌گویند وطن اجدادی آنها است.»

اما ارمنستان روز سه‌شنبه هرگونه نیرویی در منطقه را رد کرد. بااین‌حال، بسیاری از ارمنی‌ها درگذشته داوطلب مبارزه برای کوهستانی شده بودند. فیلمی که ظاهراً در استپاناکرت، پایتخت قراباغ، که توسط اذربایجان خانکندی نامیده می‌شود، فیلم‌برداری شده است و صدای بمباران بلند و آتش توپخانه را ضبط کرده است در همین حال یک گروه جدایی‌طلب مستقر در ارمنستان هشدار داد که «پایتخت استپاناکرت و سایر شهرها و روستاها تحت آتش شدید قرار دارند» و آن را «حمله نظامی در مقیاس بزرگ» خواند.

دعوت به آتش‌بس نهادهای بین‌المللی

شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا در واکنش به این عملیات گفت که آذربایجان باید فوراً عملیات نظامی خود را در منطقه مورد مناقشه قراباغ کوهستانی متوقف کند. اتحادیه اروپا یک هیئت نظارتی در مرز ارمنستان و آذربایجان ایجاد کرده که به‌عنوان میانجی بین دو کشور عمل می‌کند. فرانسه روز سه‌شنبه آغاز عملیات نظامی آذربایجان در قره‌باغ کوهستانی را «با قاطعیت تمام» محکوم کرد و خواستار «برپایی نشست فوری و اضطراری شورای امنیت سازمان ملل» برای بررسی این بحران شد.