جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در گزارش‌هایی مداوم، مواضع اخیر محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز برخی اخبار منتشر‌شده درباره محتوای گزارش آتی آژانس در آستانه نشست فصلی شورای حکام در سپتامبر بررسی شد. حال پیرو همان تحلیل‌ها اکنون برخی رسانه‌ها مدعی هستند با رؤیت گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران دست به کاهش یا آهسته‌کردن روند غنی‌سازی خود در تأسیسات هسته‌ای زده است که در صورت صحت در مغایرت جدی با گفته‌های یکشنبه هفته گذشته محمد اسلامی مبنی بر ادامه روند غنی‌سازی مبتنی بر قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها قرار دارد. در همین زمینه رئیس سازمان انرژی اتمی روز پنجم شهریور پس از رونمایی از «رادیونوکلئیدسزیم-۱۳۷» در جمع خبرنگاران در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران به‌صراحت تأکید کرده بود که «غنی‌سازی طبق برنامه اقدام راهبردی در چارچوب تدابیر کلی نظام انجام می‌شود».
اما برخلاف آنچه اسلامی گفته است، خبرگزاری فرانسه چیز دیگری می‌گوید؛ چرا‌که به گفته این خبرگزاری اروپایی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جدیدترین گزارش خود خبر از کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نسبت به ماه می گذشته داده است. در همین راستا و بر‌اساس این گزارش محرمانه که به رؤیت خبرگزاری فرانسه رسیده است، مجموع ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا ۱۹ آگوست سه‌هزار‌و ۷۵۹ کیلو است که نسبت به آمار ماه می ۹۴۹ کیلوگرم کاهش یافته است. هنوز گزارش رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر نشده است؛ اما برخی خبرگزاری‌ها ادعاهایی مبنی بر دستیابی به محتوای این گزارش مطرح کرده‌اند. با این حال آژانس اعلام کرد که ذخایر مذکور کماکان ۱۸ برابر سقف سال ۲۰۱۵ است.
البته این تنها ادعای خبرگزاری فرانسه نیست. خبرگزاری آسوشیتدپرس هم مدعی شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جدیدترین گزارش خود کاهش سرعت غنی‌سازی در ایران را تأیید کرده است. به گزارش این خبرگزاری، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تأیید کرده است که این کشور غنی‌سازی را کاهش داده است. بنا بر ادعای آسوشیتدپرس، در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده است که ایران ۱۲۱.۶ کیلوگرم (۲۶۸ پوند) اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد دارد که رشد بسیار کندتری نسبت به میزان قبلی دارد. گزارش آژانس اتمی در ماه می ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی را کمی بیش از ۱۱۴ کیلوگرم (۲۵۰ پوند) اعلام کرده بود که این حجم در ماه فوریه ۸۷.۵ کیلوگرم (۱۹۲ پوند) بوده است.
آسوشیتدپرس همچنین در گزارش خود، با ادعای اینکه به گزارش محرمانه آژانس اتمی به اعضای شورای حکام دست یافته است، در ادامه افزود که دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل در این گزارش به مسائل دیگری درباره تلاش‌ها برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران اشاره کرده است. بنا بر گزارش ادعایی آسوشیتدپرس، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شده که ایران از صدور ویزا برای مقامات این سازمان سر باز زده است و با رد‌کردن این بازرسان که از طرف آژانس تعیین شده‌اند، کار آنها را به چالش می‌کشد. این خبرگزاری در پایان مدعی شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فوریه ۲۰۲۱ به دلیل محدودیت‌های ایران قادر به دسترسی به فیلم‌های دوربین‌های نظارتی نبوده و تنها داده‌های ثبت‌شده از ژوئن ۲۰۲۲ از دوربین‌های کارگاهی در شهر اصفهان در دسترس بوده است.
قبل‌تر از آنچه خبرگزاری‌های فرانسه و آسوشیتدپرس مطرح کرده‌اند، شبکه بلومبرگ گزارش داده بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی آتی خود احتمالا کاهش سرعت غنی‌سازی اورانیوم در ایران را اعلام خواهد کرد و برخی مقامات هسته‌ای ارزیابی می‌کنند که داده‌های آژانس اتمی نشان می‌دهد ایران در حال تعدیل غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالاست. با توجه به این ادعاهای رسانه‌ای، امیر اتابکی در گفت‌وگویش با «شرق» و در یک ارزیابی کلی بر این باور است که اگر آنچه خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس مطرح کرده‌اند، درست باشد و گزارش فصلی رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نحوی مؤید کاهش میزان غنی‌سازی در تأسیسات ایران باشد، به احتمال بسیار زیاد تهران احتمال صدور بیانیه، قطعنامه یا موارد دیگر را کم کرده است. و این نکته از منظر تحلیلگر مسائل بین‌الملل از آن نظر اهمیت مضاعف دارد که اگر تهران بتواند در روزهای پیش‌رو موضوع اختلافات پادمانی بر سر نظارت و دسترسی بازرسان آژانس به برخی تأسیسات و اماکن را که به چهار مورد رسیده است، هم حل‌وفصل کند، سیاست تنش‌زدایی با آژانس می‌تواند به تحولات دیگری منجر شود. هر‌چند که این کارشناس متذکر می‌شود شاید در گزارش فصلی آژانس و از قبل این همکاری صورت گرفته باشد. اتابکی تنش‌زدایی در روابط تهران با آژانس را در این برهه زمینه‌ای از تحولات آتی می‌داند؛ به‌ویژه آنکه ۱۸ سپتامبر (۲۶ مهر)، ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ تحریم‌های مربوط به حوزه موشک‌های بالستیک ایران لغو خواهد شد. به‌همین‌دلیل او یادآور می‌شود که سیاست تنش‌زدایی تهران با آژانس می‌تواند فضای مناسبی را در این حوزه شکل دهد.
البته برخلاف تصور اتابکی در برخی محافل شایعه شده است که تروئیکای اروپایی حاضر به لغو تحریم‌های تسلیحاتی تهران در موعد مقرر به واسطه تداوم جنگ اوکراین و مناسبات تهران - مسکو نیستند که اتفاقا این موضوع خود را به نشست خبری دیروز دوشنبه ناصر کنعانی کشاند. سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه «با توجه به نزدیک‌شدن ماه اکتبر و اینکه بر‌اساس برجام در بحث توافق برجام باید یک‌سری تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود؛ ولی به نظر می‌رسد که برخی از کشورهای اروپایی اعلام کردند که از اجرای این بند از توافق برجام خودداری خواهند کرد و از لغو این تحریم‌ها امتناع می‌کنند و واکنش ایران به این موضوع چیست، با لحنی محتاطانه ضمن بیان این نکته که ما به استقبال اقدامات و رخدادهایی که ممکن است شاهد آن باشیم، نخواهیم رفت، متذکر شد که ایران همه سناریوهای موجود درباره موضوع برجام و جزئیات آن را مدنظر قرار داده و در هر بازه زمانی متناسب با اقدام طرف مقابل رفتار کرده و اقدام مناسب را انجام داده و در ادامه در صورت لزوم انجام خواهد داد. کنعانی این را هم خاطرنشان کرد که ما باید منتظر آن زمان باشیم و رفتار طرف‌های مقابل را ببینیم که این به این معنا نیست که ایران پیش‌بینی و برنامه‌ریزی لازم را ندارد.
تهران و توافق پشت پرده؟
در کنار تناقضات شکل‌گرفته بین گفته‌های محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی با گزارش‌های واصله، دیگر مقامات هم در روزهای گذشته نکاتی را مطرح کردند که به طور ضمنی مؤید توافقات پشت پرده و احتمالی تهران - واشنگتن در ابعاد مختلف از تبادل زندانیان دوتابعیتی گرفته تا حوزه هسته‌ای و... را شامل می‌شود؛ کما‌اینکه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، درباره مذاکرات احیای برجام به این نکته اشاره داشت که گفتوگوهای ما به مقدار زیادی با طرف‌های مقابل برجامی انجام شده و روی کاغذ آمده و سندی معروف به «سند سپتامبر» بین ما و طرف‌های مقابل آماده است. سکاندار سیاست خارجی در بخشی از مصاحبه خود یادآور شد که اکنون روی میز دو سند داریم. یک سند درباره آزادسازی پول‌های ایران و دیگری هم برجام که به نظر امیرعبداللهیان هنوز از روی میز برداشته نشده است؛ ضمن آنکه رئیس دستگاه دیپلماسی تأکید کرد «تغییرات محتوایی حتی در سند سپتامبر را هم نمی‌پذیریم».
امیرعبداللهیان حاصل‌نشدن توافق در سال گذشته را به تحولات شش ماه دوم در پاییز و زمستان ۱۴۰۱ گرده زد و مدعی آن شد که در ماه‌های متوالی گفت‌وگو‌هایی انجام شد و نتیجه گفت‌وگو‌ها داشت ما را به توافقی نزدیک می‌کرد. واقعا در چند‌قدمی توافق بودیم. شاید اگر اغتشاشات پاییز سال گذشته با مداخلات خارجی وضع را به شکلی که مشاهده شد، برای مدتی رقم نزده بود، در برجام گام‌های نهایی را برداشته بودیم. وزیر امور خارجه در نشست خبری در بیروت هم گفته بود که درباره به‌کارگیری دیپلماسی برای رفع تحریم‌ها، ابتکاری از سوی سلطان عمان روی میز قرار دارد و در چارچوب آن، تبادل پیام‌ها بین ما و طرف‌های دیگر در جریان است.
البته درباره این دست مواضع حسین امیرعبداللهیان در زمینه سند سپتامبر ۲۰۲۲ بهعنوان مسیر مدنظر تهران برای مذاکرات و احیای برجام، وزیر امور خارجه در دی ماه ۱۴۰۰ هم عنوان کرده بود که سندی موسوم به سند «۱۵ دسامبر» ۲۰۲۱ جانشین و جایگزین سند «ژوئن ۲۰۲۱» که حاصل زحمات و مذاکرات سیدعباس عراقچی در واپسین ماه‌های دولت دوازدهم در گفتوگوهای وین بود، شده است که در نهایت سند ۱۵ دسامبر دولت رئیسی هم از دستور کار خارج شد و امیرعبداللهیان اکنون از سند سپتامبر ۲۰۲۲ که به نظر می‌رسد نتیجه بسته پیشنهادی جوزپ بورل باشد، سخن می‌گوید.
پیرو موضع امیرعبداللهیان، ناصر کنعانی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، در نشست خبری دیروز دوشنبه خود به تشریح بیشتر «سند سپتامبر» میان ایران و آمریکا درباره مذاکرات احیای برجام پرداخت و عنوان کرد که سند سپتامبر، سند جدیدی به شمار نمی‌رود و همان روند مذاکرات ایران و ۱+۴ است. کنعانی در این زمینه توضیح داد که آخرین پیش‌نویس مذاکرات برجامی در چارچوب برجام در سپتامبر ۲۰۲۲ میلادی یا همان شهریور ماه ۱۴۰۱ آماده جمع‌بندی و بازگشت تمام طرف‌ها به برجام بود. آمریکا و شرکای اروپایی در یک محاسبه غلط و با نگاه به اغتشاشات ایران و سرمایه‌گذاری بر این اغتشاشات و نیم‌نگاهی به تحولات اوکراین با وقت‌سوزی و از بین بردن فرصت، از نهایی‌کردن مذاکرات سر باز زدند و یک بار دیگر نشان دادند که از اراده لازم برای بازگشت تمام طرف‌ها به توافق برخوردار نیستند.
سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین در پاسخ به سؤال دیگری درباره روند اجرای توافق صورت‌گرفته بین ایران و آمریکا درباره تبادل زندانیان با آمریکا و آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران گفت که تا الان این روند امیدوار‌کننده است و امیدواریم در بازه زمانی تعریف‌شده طرف مقابل به تعهداتش عمل کند و تبادل زندانیان در بازه زمانی انجام شود؛ بنابراین باید منتظر نتیجه کار بود.
با در نظر گرفتن گفته‌های امیرعبداللهیان و کنعانی به موازات انتشار اخباری دال بر تعدیل در سطح غنی‌سازی در تأسیسات هسته‌ای، به نظر می‌رسد گزاره توافقات پشت پرده تهران-واشنگتن و پخت‌و‌پزهای چراغ‌خاموش ایران و آمریکا هر روز پررنگ‌تر می‌شود. در همین رابطه مسعود ناصری در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، از منظری متفاوت از امیر اتابکی به موضوع ورود می‌کند. او ابتدا به ساکن بر این باور است که اگر‌چه برای تحلیل باید منتظر گزارش کامل و نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، اما تا به اینجای کار معتقد است در کنار گفته‌های محمد اسلامی برای ارزیابی تحولات، باید گزارش‌های منتشر‌شده خبرگزاری‌های فرانسه، آسوشیتدپرس و همچنین بلومبرگ را هم بررسی کرد؛ چرا‌که به باور او هر بار این خبرگزاری‌ها دست به انتشار محتوای گزارش‌های آژانس در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام زده‌اند، نهایتا این اخبار تأیید شده است.
بنابراین ناصری با استناد به گفته‌های این خبرگزاری‌ها، اذعان دارد که ایران علاوه بر موضوع تبادل زندانیان دوتابعیتی با هدف دسترسی به شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده خود در بانک‌های کره جنوبی، اکنون دست به انعطاف در حوزه هسته‌ای زده است. البته مفسر حوزه سیاست خارجی مسئله دسترسی ایران به حدود ۲۰ تا ۲۲ میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده‌اش را گزینه‌ای پررنگ‌تر می‌داند؛ چرا‌که این تحلیلگر تأکید دارد منطقا تهران برای دسترسی به شش میلیارد دلار حاضر به آزادی زندانیان دوتابعیتی به موازات تعدیل در فعالیت‌های هسته‌ای خود نخواهد بود؛ مگر آنکه به زعم ناصری، موضوع کاهش یا نرمش کاخ سفید در تحریم صادرات و فروش نفت ایران را هم مدنظر قرار دهیم.
کاهش تحریم نفتی
پیرو ارزیابی مسعود ناصری، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز درباره ادعای برخی از رسانه‌های غربی مبنی بر اینکه مقامات کنونی کاخ سفید در چارچوب یک توافق محرمانه با کاهش تحریم‌های نفتی ایران موافقت کرده‌اند، با ذکر این نکته که بعضا اظهارات رسانه‌ای ممکن است با اهداف مختلفی مطرح شود، به نحوی سعی کرد موضوع افزایش صادرات نفت را به خارج از توافقات پشت پرده گره بزند. همچنان که کنعانی در همین زمینه ادعا کرد جمهوری اسلامی ایران علاوه بر پایبندی به مسیر دیپلماتیک برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، معطل روند مذاکرات برجامی نمی‌ماند و بی‌اثر‌کردن تحریم‌های ظالمانه را با جدیت دنبال خواهد کرد و در عمل هم این را نشان داده که این موضوع را با جدیت دنبال می‌کند و منتظر احیانا برجام یا احیانا نگاه دولت آمریکا درباره روابط تجاری ایران با دیگر کشورها نمی‌ماند.
سخنگوی دستگاه سیاست خارجی با بیان اینکه «ما در عمل نشان داده‌ایم برای احقاق حقوق ملت ایران از همه روش‌های قانونی مبتنی بر قوانین و مقررات بین‌المللی استفاده می‌کنیم»، خاطرنشان کرد که «ایران در روند توسعه مناسبات خارجی خود و حفظ جایگاه خودش در بازارهای انرژی دنیا، از ظرفیت‌های موجود استفاده کرده است. دولت‌های زیادی در دنیا علاقه‌مند به گسترش همکاری‌ها به‌ویژه معادلات نفتی با ایران هستند. روابط ایران با کشورهای دوست ادامه دارد و ما توانسته‌ایم به‌رغم تحریم‌های ظالمانه، هم نفت خود را به بازارهای جهانی صادر کنیم و هم جایگاه خودمان را در بازار جهانی انرژی تا نسبت درخورتوجهی حفظ کنیم».
این دیپلمات ارشد ایران با تأکید بر اینکه البته این به آن معنا نیست که از ناحیه تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه تحت فشار نیستیم، متذکر شد که تحریم‌های آمریکا محدودیت‌هایی برای ایران و شرکای ایران ایجاد کرده است، ولی هم ایران نشان داده که به تحریم‌های ظالمانه آمریکا محدود نخواهد ماند و برای حفظ مناسبات تجاری و اقتصادی خود تلاش خواهد کرد و هم بسیاری از شرکای تجاری و نفتی ایران نشان داده‌اند که به‌رغم تحریم‌های ظالمانه، به اصل توسعه مناسبات با ایران علاقه‌مند هستند و به روابط خود با تهران ادامه خواهند داد. کنعانی تأکید کرد که ایران مسیر رفع تحریم‌های ظالمانه و بی‌اثر‌کردن تحریم‌ها را توأمان ادامه خواهد داد.
در مقابل آنچه کنعانی می‌گوید، رویترز افزایش صادرات نفت ایران را بخشی از مذاکرات و توافق‌های پشت پرده تهران و واشنگتن می‌داند. شرکت تانکر ترکرز هم که محموله‌های نفتی را ارزیابی می‌کند، برآورد کرد که صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در ۲۷ روز اول آگوست ۱.۹۲ میلیون بشکه در روز بوده است. بر اساس ارقام این شرکت، صادرات نفت آگوست بالاترین نرخ ماهانه در سال جاری خواهد بود. یکی دیگر از شرکت‌های ردیابی نفتکش که نامش فاش نشد نیز گفت صادرات نفت خام ماه آگوست بالای یک‌و‌نیم میلیون بشکه در روز بوده است.
شرکت ارائه‌کننده داده کپلر هم انتظار دارد میانگین صادرات نفت خام در ماه آگوست به حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز برسد که از بالاترین میزان ۱.۵۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۸ که در ماه می به ثبت رسیده بود، کمتر است. این شرکت اغلب ارقام خود را اصلاح می‌کند. آمار رسمی برای صادرات ایران وجود ندارد. شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها از داده‌های ماهواره‌ها و بارگیری بندرها برای نظارت بر جریان‌ها استفاده می‌کنند. ایران گفته است که انتظار دارد در کوتاه‌مدت عرضه بیشتری داشته باشد. رسانه‌های دولتی به نقل از وزیر نفت ایران اعلام کردند تولید نفت خام تا پایان سپتامبر به ۳.۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
با در نظر گرفتن این نکات، به موازات اخبار واصله از محتوای گزارش آژانس، باید توافق تهران-واشنگتن بر سر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را هم در کنار موضوع زندانیان دوتابعیتی گزاره‌ای نزدیک به واقعیت دانست؛ چرا‌که به نظر می‌رسد معافیت‌های تحریمی انرژی ایران، امتیازی نیست که واشنگتن بخواهد آن را صرفا به دلیل آزادی زندانیان دوتابعیتی به تهران بدهد و احتمالا توافق‌های بیشتری در میان است؛ بنابراین امکان دارد پای موضوعی مهم‌تر مانند فعالیت‌های هسته‌ای ایران در میان باشد. این ارزیابی‌ای بود که سعید کولیوند در گفت‌وگو با «شرق» بر آن تأکید داشت.
در کنار التهابات سال گذشته که بنا بر گفته‌های وزیر خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی مانع از احیای برجام شد، تحلیلگر حوزه سیاست خارجی مطرح‌شدن گزاره‌ای به نام پاییز و زمستان سخت اروپا را هم دلیل دیگری برای عدم احیای برجام می‌داند. کولیوند تأکید دارد که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه و دیگر مقامات اروپایی در تابستان گذشته از آخرین بسته پیشنهادی برای حصول توافق خبر داده بودند که تهران هم با تأکید بر شروط خود، زیر بار توافق مطابق میل طرف‌های دیگر نرفت.
البته این کارشناس معتقد است در این میان نقش مسکو برای عدم حصول توافق نیز بسیار مؤثر بود. با ذکر این نکات، کولیوند به مسئله افزایش صادرات انرژی در ماه‌های اخیر در سایه توافق‌های پشت پرده تهران–واشنگتن باز‌می‌گردد.
توافق تهران – واشنگتن همه ابعاد را دربر می‌گیرد؟
اگر‌چه ادعای فرانسه و آسوشیتدپرس مبنی بر احتمال کاهش روند غنی‌سازی ذیل گزارش آژانس می‌تواند سناریوی توافق یا تفاهم بزرگ ایران و آمریکا را تأیید کند، اما در این بین شاید یکی از مهم‌ترین سؤالات مطرح‌شده درباره ابعاد مذاکرات و توافق‌های احتمالی پشت پرده تهران-واشنگتن به میزان گستردگی آن باز‌گردد و در سایه این نکته، پرسش کلیدی‌تر آن است که آیا تهران حاضر به توافق در حوزه دیگر شده است یا خیر؟ تا اینجای کار به نظر می‌رسد هم تحولات منطقه‌ای در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان و هم تحولات در سوریه و نیز روند مناسبات تهران-مسکو مؤید آن است که ایران برخلاف برخی ادعاها، روند کنونی درباره آزادی زندانیان دوتابعیتی و فعالیت‌های هسته‌ای را در‌خصوص مناسبات نظامی-دفاعی خود تکرار نمی‌کند.
این نکته‌ای است که امیر اتابکی هم بر آن تأکید دارد و در تبیین بیشتر آن به موضوع ورود جنگنده‌های آموزشی یاک ۱۳۰ از روسیه ورود می‌کند که به موازات سفر اخیر امیر سرتیپ حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به روسیه صورت گرفت که به گمان این کارشناس، نشان می‌دهد تهران به دنبال تقویت مناسبات با مسکو برخلاف درخواست واشنگتن بهعنوان بخشی از مذاکرات و توافق‌هاست. اتابکی در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» معتقد است ایران توافقی با آمریکا بر سر مناسبات نظامی و دفاعی خود در قبال روسیه ندارد و به عبارت دیگر توافق احتمالی تهران-واشنگتن در‌خصوص زندانیان دوتابعیتی و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، شامل مناسبات نظامی و دفاعی نمی‌شود.
با این خوانش، کارشناس مسائل بین‌الملل به گزارش ابتدایی خود در آغاز گزارش باز‌می‌گردد و نزدیک‌شدن به پایان موعد تحریم‌های تسلیحاتی ایران به موازات تحویل جنگنده یاک ۱۳۰ روسیه را که یک جنگنده دوکاره آموزشی با کارکرد عملیاتی است، بستری برای اجرائی‌شدن توافق قرارداد تحویل سوخو-۳۵ به ایران می‌داند؛ به‌خصوص آنکه این تحلیلگر معتقد است خلبانان جنگنده‌های سوخو-۳۵ از طریق جنگنده یاک ۱۳۰ برای پرواز آموزش می‌بینند.
به باور او، تحویل جنگنده آموزشی یاک ۱۳۰ روسی هم اتفاق تعیین‌کننده‌ای در مناسبات دفاعی برای منطقه نخواهد بود. این کارشناس در تبیین بیشتر گفته خود متذکر می‌شود که مسکو به دلیل مناسبات خود در ماه‌های اخیر با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل، احتمالا از دادن جنگنده سوخو-۳۵ به ایران امتناع خواهد کرد.