سهشنبه ۰۶ آذر ۱۴۰۳
استرس دست دوم که به آن ترومای جانشین یا خستگی شفقت نیز گفته می‌شود، شامل تلفات عاطفی و روانی است که مراقبان به دلیل قرار گرفتن در معرض تجارب تروماتیک دیگران تجربه می‌کنند. این عارضه شکل منحصربه‌فردی از استرس است. زمانی که فردی وظیفه مراقبت از کسی را بر عهده دارد که دچار ضربه روحی شدیدی شده، می‌تواند استرس دست دوم را تجربه کند. در این مقاله به مفهوم استرس دست دوم را بررسی کرده و به علل، علائم و راهکارهای مدیریت آن می‌پردازیم.
استرس دست دوم (STS) پاسخ عاطفی و روانی است که افراد می‌توانند در مواجهه با تجربیات آسیب زای دیگران تجربه کنند. این نوع عارضه روحی همان ترومای دست اول نیست، بلکه تلفات عاطفی است که فرد با مشاهده رنج بازماندگان یک تروما، تجربه می‌کند. متخصصان فعال در زمینه‌هایی مانند مددکاری اجتماعی، مشاوران و مجریان قانون بیشتر از افراد دیگر در معرض ابتلا به STS هستند. زیرا این افراد به صورت مداوم در معرض موقعیت‌های ناراحت کننده قرار گرفته‌اند و در بیشتر زمان کاری خود با افرادی سر و کار دارند که دچار تروماهای شدید شده‌اند.
اصلی‌ترین علت استرس دست دوم از مواجهه مکرر با روایت‌ها و تجربیات آسیب زای دیگران ناشی می‌شود. اما علل دیگری نیز وجود دارد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
مراقبان و متخصصانی که از نزدیک با بازماندگان تروما در تعامل هستند، اغلب با مراجعین خود ارتباطات عمیق همدلانه ایجاد می‌کنند. این تعامل همدلانه می‌تواند منجر به تحمل بار عاطفی آسیب شود و در نتیجه احساس پریشانی و غمگینی برای فرد ایجاد کند. در حالی که همدلی یک بخش بسیار مهم در فعالیت‌های مراقبان و مشاوران است، می‌تواند در طول زمان منجر به خستگی شود. همدلی مداوم با احساسات دیگران و به دوش کشیدن بار آنها می‌تواند منجر به خستگی عاطفی شود که همین امر منجر به ایجاد استرس دست دوم در فرد می‌شود.
قرار گرفتن مداوم در معرض داستان‌ها، رویدادها و احساسات آسیب زا از بازماندگان تروما می‌تواند منجر به پدیده‌ای به نام «بقایای عاطفی» شود. این انباشت تجربیات ناراحت کننده می‌تواند بر سلامت عاطفی افرادی که در تعامل مستقیم با بازماندگان تروما هستند، تأثیر بگذارد.
مشاهده رنج بازماندگان تروما در حالی که احساس ناتوانی در کاهش درد خود می‌کنند، می‌تواند باعث ایجاد احساس درماندگی و ناامیدی در میان مراقبان نزدیک فرد و مشاوران آنها شود. این احساسات می‌توانند به تشدید استرس دست دوم کمک کنند.
مراقبانی که عمیقاً با بازماندگان تروما همدلی می‌کنند ممکن است به طور ناخودآگاه حالات عاطفی مراجعان خود را بپذیرند. این انتقال احساسات می‌تواند منجر به بار عاطفی شود که به STS کمک می‌کند.
عمل مشاهده رنج دیگران، به ویژه زمانی که شامل جزئیات و اتفاقات تکان دهنده باشد، می‌تواند واکنش‌های ناراحت کننده‌ای را در مراقبین و مشاوران ایجاد کند. این مشاهده‌گر بودن و ارتباط مداوم با این افراد می‌تواند باعث احساس غم و اندوه، اضطراب و حتی گناه شود.
بسیاری از مشاغل مراقبتی فاقد مکانیسم‌های ساختار یافته برای پردازش و تخلیه عوارض عاطفی کار خود هستند. فقدان چنین فضایی برای رهایی عاطفی مشاوران و روانپزشکان باعث می‌شود تا فرد بیشتر در معرض ابتلا به استرس دست دوم قرار گیرد.
مشاورانی که در زندگی شخصی خود سابقه تروما دارند، ممکن است بیشتر مستعد تجربه استرس دست دوم باشند. آسیب‌های حل‌نشده خودشان می‌تواند توسط داستان‌هایی که در کارشان با آن مواجه می‌شوند، دوباره بروز یابد و برایشان یادآوری شود.
در عصر دیجیتال امروزی، قرار گرفتن در معرض محتوای گرافیکی و داستان‌های آسیب‌زا از طریق رسانه‌ها نیز می‌تواند به ایجاد استرس دست دوم در افرادی که به صورت مداوم در معرض چنین اخباری هستند، تأثیر بگذارد.
علائم استرس دست دوم یا STS می‌تواند منعکس کننده علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد و ممکن است موارد زیر را شامل شود:
شناسایی به موقع علائم استرس دست دوم و انجام برخی راهکارهای پیشگیرانه، برای حفظ سلامت روانی و عاطفی نزدیکان و مشاوران افراد بازمانده تروما بسیار مهم است. در ادامه چند استراتژی برای کاهش تأثیر این عارضه و پیشگیری از تشدید آن وجود دارد.
استرس دست دوم یک تجربه روانشناختی پیچیده و قابل توجه برای کسانی است که زندگی خود را وقف کمک به دیگران می‌کنند. متخصصانی که به طور منظم با بازماندگان تروما درگیر می‌شوند، باید از تأثیر بالقوه این فعالیت‌ها بر سلامت روان خود آگاه باشند و استراتژی‌هایی را برای کاهش اثرات آن به کار گیرند. با تمرین‌های خودمراقبتی، تعیین حد و مرز، دریافت حمایت حرفه‌ای و انجام فعالیت‌های ذهن آگاهی، افراد می‌توانند به کار دلسوزانه خود ادامه دهند و در عین حال از رفاه عاطفی خود محافظت کنند. پس اگر به عنوان فردی نزدیک به بازماندگان تروما در معرض برخی آسیب‌های روانی ثانویه هستید، باید خود را در اولویت قرار داده و با انجام برخی فعالیت‌های خودمراقبتی خود را از ابتلا به استرس دست دوم در امان نگه دارید.