کش و قوس تبادل زندانی

نویسنده: هادی محمدی، دکترای روابط بین‌الملل

ماه هاست صحبت از تبادل 4 زندانی میان ایران و آمریکا و همزمان آزادسازی بیش از هفت میلیارد دلار پول ایران در کره جنوبی است که بابت فروش نفت و میعانات نفتی از 5 سال قبل بلوکه شده اما هر بار حتی در اوج امیدواری برای اجرایی شدن توافق تبادل، این اتفاق نیفتاده است. می دانیم در دولت قبل حداقل دو بار دو طرف تا پای تبادل زندانیان پیش رفتند و حتی یک بار تاریخ و محل این تبادل هم در تیرماه 1400 بین عباس عراقچی و واسطه آمریکایی ها معلوم شده بود اما طرف آمریکایی به طمع رسیدن به امتیازات بیشتر در توافق احیای برجام و ندادن این پول به ایران، در آخرین لحظه توافق را برهم زد، اتفاقی که باعث عصبانیت انگلیسی ها شد که منتظر آزادی نازنین زاغری در این تبادل بودند. با این حال لندن از آن زمان راه خود را جدا کرد.

در روزهای پس از آن و با روی کار آمدن دولت جدید و تیم مذاکراتی جدید به ریاست علی باقری، همچنان موضوع تبادل زندانیان روی میز بود. ایران هم به لحاظ اصول انسانی و این که حضور چند دوتابعیتی در زندان هایش سودی برایش ندارد و هم به لحاظ مشکلات خانوادگی این افراد و افراد ایرانی که در آمریکا به جرم دور زدن تحریم های غیرقانونی در زندان هستند و هم به لحاظ آزادسازی پول هایش در کره جنوبی که تحت یک راهزنی بین المللی مسدود شده، خواستار اجرایی شدن این توافق بود اما این آمریکایی ها بودند که هر بار به بهانه ای جلوی کار را حتی در ساعات آخر گرفتند و به اعتراض خانواده های این افراد در آمریکا نیز اهمیتی ندادند.

اما در هفته های اخیر چه اتفاقاتی افتاد؟ موضوع این است که با وجود همه بدعهدی های گذشته آمریکا، به نظر می رسد در هفته های اخیر با یک «دبه کردن بین المللی» جدید توسط واشنگتن روبه رو هستیم. همه توافقات آزادسازی زندانیان میان ایران و آمریکا به 4 نفر دو تابعیتی به نام های باقر نمازی، سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز اختصاص داشت که به جرم جاسوسی در زندان به سر می بردند و قرار بود در برابر این چهار نفر، آزادی 4 نفر ایرانی را داشته باشیم و همزمان پول های دزدیده شده ایران در کره جنوبی آزاد شود. با توجه به بیماری سخت باقر نمازی، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت در اقدامی انسانی و یک طرفه باقر نمازی را آزاد کند. وی 9 مهر سال گذشته با میانجیگری و هماهنگی عمان، قطر، امارات و  سوئیس آزاد شد و افراد باقی مانده ایرانی- آمریکایی در فهرست توافق، سه نفر شدند. شنیده های خراسان حاکی است با وجود این اقدام مثبت و ناشی از حسن نیت تهران که باید با استقبال و عمل متقابل آمریکا برای ادامه کار همراه می شد، آمریکایی ها در مذاکرات بعدی با بهانه گیری و خروج از اصول دیپلماتیک مدعی شدند توافق دو طرف بر سر 4 نفر بوده و باید یک نفر دیگر به فهرست تبادل اضافه شود اگرچه ایران هنوز در برابر این خواسته جدید آمریکایی ها به جمع بندی نرسیده و همچنان مشکل باقی بود اما مذاکرات و گفت و گوهای متعدد غیرمستقیم با طرف آمریکایی و حضور میانجی های منطقه ای موضوع را به سمت حل شدن با شرایطی خاص سوق می داد و این امید ایجاد شده بود که نفر چهارم که گفته شده شهاب دلیلی نام دارد و از سال 1395 در زندان به سر می برد نیز آزاد شود.

در این شرایط حالا آمریکایی ها با دبه کردن و نقض عهد مدعی شده اند باید فرد پنجمی که با اتهام جاسوسی دستگیر شده نیز آزاد شود و این موضوع اخیر باعث توقف مذاکرات شده است. در واقع در حالی که ایران بارها اعلام کرده بر سر امنیت خود با هیچ طرفی تعارف ندارد و تا زمانی که ایالات متحده و سایر کشورهای غربی افرادی را به عناوین مختلف و برای پوشش جاسوسی به ایران می فرستند ادامه داشته باشد، روند بازداشت و دستگیری جاسوسان غربی با تابعیت ایرانی نیز ادامه خواهد داشت. شنیده های ما حاکی است در هفته های اخیر نفر پنجمی نیز بازداشت شده که طرف آمریکایی خواهان آزادی وی در جریان توافق تبادل است. وی یک خانم ایرانی- آمریکایی است که سابقه حضور در NGO های افغانستانی را هم داشته و آمریکایی ها  اجرای تبادل را تا آزادی وی متوقف کرده اند.

در این روزها شاهد سفر سلطان و وزیر امور خارجه عمان به تهران بودیم و مقاماتی نیز از قطر به کشورمان سفر کردند. وزیر امور خارجه و علی باقری معاون سیاسی وی نیز سفرهای متعددی به قطر و امارات و عمان داشتند و سخنانی درباره مذاکرات غیرمستقیم علی باقری با برت مک گرک آمریکایی در عمان به گوش رسید، دیدار با مدیران کل سیاسی وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه در امارات و دیدار با انریکه مورا در قطر بخشی از این رفت وآمدها برای حل اختلافات هم در خصوص برجام و هم در موضوع تبادل و انتقال پول ایران به این کشورها بوده است که بخشی از آن در موضوع انتقال پول ایران از عراق به عمان اتفاق افتاد.

با این حال همان طور که آمریکایی ها در خصوص برجام و بازگشت به برجام دچار ضعف تصمیم گیری هستند و اختلافات داخلی آنها مانعی برای رفع بن بست شده، در خصوص این توافق نیز که بسیاری آن را مقدمه یا موتور پیشران توافق بزرگ بعدی می دانند، دچار تردید هستند و با بدعهدی های متعدد و دبه کردن سعی در خریدن زمان دارند با این حال تصمیم ایران برای بازگشت به برجام 2015 قطعی است و در خصوص تبادل نیز همواره استقبال کرده است.

روز پنج شنبه علی باقری بار دیگر به عمان رفت و دیدارهایی داشت. سایت ایران نوانس در این خصوص به نقل از یک منبع آگاه مدعی شد سفر باقری به مسقط علاوه بر موضوعات دوجانبه و منطقه ای، به موضوعات بین المللی به ویژه  گفت و گوهای توافق ایران و آمریکا در زمینه تبادل زندانی و آزادسازی منابع بلوکه شده ایران ارتباط دارد.

به نظر می رسد آمریکایی ها علاوه بر این که باید قبول کنند به توافقات قبلی خود در خصوص تبادل زندانیان متعهد باشند و هر روز خواسته جدیدی را مطرح نکنند، باید روش قدیمی خود را در اعزام جاسوس هایی با ریشه ایرانی خاتمه دهند چون قرار نیست با یک تبادل یا بازگشت مقداری پول که اصولا مال ملت ایران است، نهادهای امنیتی ایران دست از اشراف اطلاعاتی خود و بازداشت متهمان به جاسوسی برای دشمن بردارند. این روش می تواند توافقی را که بیش از دو سال است، روی میز است، نهایی کند تا شاید مقدمه ای برای توافق اصلی احیای برجام باشد./خراسان