آنچه ریاض را به آشتی واداشت

نویسنده: ماجد عزام 

دیپلماسی ایرانی: توافقنامه عربستان و ایران برای برقراری آرامش و از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دوکشور که با میانجیگری چین به دست آمد، همچنان موضوع اظهار نظر کارشناسان درباره زمینه ها و چگونگی شکل گیری و پیامدهای آن است. این توافقنامه را می توان از سه زاویه دید عربستان، ایران و چین ارزیابی کرد. در شرایطی که روابط ریاض و واشنگتن سرد شده و روابط واشنگتن با تهران قطع یا تقریبا قطع است، پکن توانست با سازماندهی این توافقنامه، موفقیت و دستاورد بزرگی کسب کند. 

عربستان دلایل سیاسی و امنیتی و اقتصادی متعددی برای موافقت با میانجیگری چین برای دستیابی به توافق و عادی سازی روابط با ایران داشته که نخستین آن، حملات تقریبا اعلام شده ایران به تاسیسات نفتی در شرق عربستان در سال 2019 است که هیچ یک از هم پیمانان عربستان برای دفاع از این کشور اقدامی نکرد. عربستان می داند که با اتکاء به قدرت خود نمی تواند مستقیما به چنین حملاتی از سوی ایران پاسخ دهد به خصوص که ایران با توجه به انزوای شدید و اوضاع بحرانی داخلی و خارجی خود، اصولا چیزی برای از دست دادن ندارد. 

در بخش امنیتی نیز شاهد ارسال تسلیحات از ایران برای حوثی ها از مسیرهای دریایی هستیم که تقریبا هیچ گاه متوقف نشده و تسلیحات کشف شده، تنها بخش بسیار کوچکی از سلاح هایی است که برای حوثی ها فرستاده می شود. این واقعیت در گزارش های سازمان ملل متحد درباره محموله های سلاح ارسالی ایران برای حوثی ها و حمله اوت 2022 اسرائیل به یک مرکز مونتاژ و ساخت موشک و پهپاد نزدیک صنعا دیده می شود. 

ریاض بعد از دوره ای درگیر شدن با بحران ها و مشکلات منطقه، اکنون به دنبال آرامش و فاصله گرفتن از تنش ها و تلاش برای ساختن عربستان نوین است تا از فرسایش بیشتر منابع و توان خود جلوگیری کند. می توان گفت عربستان تصمیم گرفته است به اصول و مبانی قدیمی خود بازگردد که موجب آشتی با ایران در اوایل هزاره سوم شده بود و در عین حال امتیازات قابل توجهی از ایران بگیرد. 

عربستان می داند که نظام ایران بعد از پایان اعتراضات مردمی و جانبداری اشتباه از روسیه در جنگ با اوکراین، در شرایط ضعیفی قرار دارد و در سطح داخلی و خارجی منزوی شده است. ریاض این شرایط را برای دستیابی به توافق یا سازش با تهران در مقابل گرفتن امتیازاتی، مناسب تشخیص داد. گرایش چین به مواضع کشورهای عربی و عربستان در خصوص مداخله های ایران در منطقه نیز موجب شد ریاض به میانجیگری چین چراغ سبز نشان دهد. 

اما در خصوص ایران، نظام به دنبال کاهش انزوای شدید خود و از سرگیری مراودات با کشورهای پیرامون خود است تا از تاثیرات مثبت سیاسی و اقتصادی آن برخوردار شود. علاوه بر این، تهران نمی توانست میانجیگری پکن را رد کند چرا که با امضای توافقنامه راهبردی 25 ساله با چین همه تخم مرغ هایش را در سبد چین قرار داده است. 

ایران طبعا درک می کند که روسیه نمی تواند خواسته هایش را پاسخ گوید. در واقع مسکو نمی تواند و حتی به دلایل تاریخی و سیاسی نمی خواهد وارد ائتلاف با تهران شود به خصوص که گاهی مواقع روسیه نیز در شرایطی قرار می گیرد که به نظر می رسد به حمایت چین نیاز پیدا می کند. 

عربستان ابتدا تلاش کرد از طریق اسرائیل، تضمین های امنیتی و تسلیحات پیشرفته و جایگاهی در سطح اعضای ناتو از آمریکا دریافت کند و برنامه هسته ای صلح آمیز خود را با حمایت آمریکا به پیش ببرد. ولی روابط سرد با کاخ سفید و فضای خصمانه علیه ریاض در کنگره آمریکا به همراه تشدید تنش ها بین تل آویو و واشنگتن به علت سیاست های افراطی دولت نتانیاهو موجب شد ریاض به سمت قبول میانجی گری چین پیش برود. 

با امضای توافقنامه پکن، نمی توان گفت سیاست های منطقه ای تغییر کرده است بلکه اختلافات و ناسازگاری بین ریاض و تهران ادامه پیدا خواهد کرد بدون آن که باعث برخورد یا قطع روابط شود. دوطرف کانال هایی برای گفت وگوی مستقیم در اختیار خواهند داشت و تلاش خواهند کرد اختلافات دوجانبه بر سر امنیت مرزها و تروریسم و نفت و دیگر مسائل را با گفت وگو حل کنند. 

همچنین توافق عربستان با ایران با میانجیگری چین، تیرگی روابط عربستان با آمریکا را موجب نخواهد شد چرا که دو کشور همزمان با توافقنامه پکن، قراردادی 37 میلیارد دلاری برای فروش هواپیماهای بوئینگ به عربستان امضا کردند. اما در خصوص اسرائیل باید گفت توافق با ایران نشان داد مسیر ریاض به واشنگتن با عبور از تل آویو، به بن بست خورده است اما ریاض و تل آویو به روابط و تماس های دوجانبه و همکاری امنیتی و تکنولوژیکی به طور غیرعلنی ادامه خواهند داد. در چنین شرایطی اگر آمریکا یا حتی اسرائیل بخواهد به ایران حمله نظامی کند، عربستان به هیچ وجه در آن مشارکت نخواهد کرد.

منبع: عربی 21