سیستم پاداش در تربیت فرزند؛ چطور یک سیستم تاثیرگذار داشته باشیم؟

فرقی نمی‌کند که مشکل شما با فرزندتان چه باشد؛ ترک نکردن پارک بعد از اتمام بازی، جویدن ناخن، پرتاب کردن وسایل و… با سیستم پاداش می‌توانید فرزند مسئول‌تری تربیت کنید. در ادامه می‌توانید در مورد اینکه سیستم پاداش برای تربیت فرزند چیست و در هر سنی چه ویژگی‌هایی دارد، بیشتر بخوانید.

سیستم پاداش چیست؟

سیستم پاداش، رویکردی برای ایجاد نظم و انضباط و اصلاح رفتار است که والدین گاهی اوقات از آن برای وادار کردن فرزندان خود برای جایگزینی رفتارهای منفی با رفتارهای مثبت استفاده می‌کنند. در این روش، به جای اینکه کودک را به خاطر رفتار بد تنبیه کنند، برای رفتار مثبت به او پاداش می‌دهند.

بچه‌ها یاد می‌گیرند که رفتار خود را تغییر دهند و انتخاب‌های بهتری داشته باشند. در نهایت، زمانی که کودک برای انتخاب خوب، بازخورد مثبت، تشویق و پاداش دریافت می‌کند، طبیعتاً به جای رفتارهای منفی، دوباره به سمت آن رفتارها گرایش پیدا می‌کند.

سیستم پاداش باعث افزایش عزت نفس کودکان می‌شود. تقویت کننده‌های مثبت مانند تحسین می‌توانند باعث افزایش اعتماد به‌نفس شوند زیرا به کودکان کمک می‌کنند تا مرزها و انتظارات سالم والدین خود را رعایت کنند.

مزایای سیستم پاداش برای تربیت فرزند

پیاده سازی سیستم پاداش چندین مزیت دارد که در روند تربیت فرزند به آن نیاز دارید:

• تشویق رفتارهای مثبت و سالم
• افزایش عزت نفس کودک
• بهبود رابطه والدین و فرزندان
• تشویق مسئولیت‌پذیری و استقلال
• توسعه‌ی مهارت‌های جدید
• کاهش استرس والدین
• تمرکز والدین و کودک روی نکات مثبت به‌جای منفی‌نگری

ویژگی‌های یک سیستم پاداش موثر چیست؟

برای اینکه بیشترین نتیجه را از سیستم پاداش بگیرید، باید به نکات زیر دقت کنید:

در نظر گرفتن سن کودک

برای تنظیم یک سیستم پاداش، مهم است که سن کودک را در نظر داشته باشید. نباید از آن‌ها انتظاراتی داشته باشید که مناسب سن نیست و نباید سعی کنید یک باره بیش از حد تغییر کنند.

پاداش می‌تواند برای کمک به کودکان جهت دستیابی به یک رفتار یا هدف خاص مفید باشد. در واقع سیستمی برای افزایش انگیزه برای چیزی است که کودک ممکن است به آن علاقه نداشته باشد. در نظر گرفتن پاداش بیرونی به کودک کمک می‌کند تا این کار برای او معنادار شود.

در نظر گرفتن پاداش مناسب

مهم است که پاداش، چیزی باشد که فرزند شما می‌خواهد و دوست دارد، چیزی است که می‌توانید با آن سازگار باشید و حاوی یک هدف قابل دستیابی باشد. بهترین راه برای اطمینان از این موضوع این است که فرزندتان را در ایجاد سیستم پاداش مشارکت دهید. از آن‌ها بپرسید که چه چیزی را پاداش خوبی می‌دانند و از آنجا شروع کنید.

پاداش در نظر گرفته شده باید چیزی باشد که برای کودک معنادار باشد؛ بنابراین مشارکت کودک در ایجاد آن مهم است. اگر والدین، پاداش را بدون کمک کودک در نظر بگیرند، احتمالاً کارساز نخواهد بود. بازخورد در مورد دریافت پاداش باید فوری و مشخص باشد. والدین هم باید با پاداش‌هایی موافقت کنند که قادر به تهیه‌ی آن باشند.

حتی برای بچه‌های کوچک‌تر می‌توانید از سیستم پاداش با استیکر کمک بگیرید. یعنی پاداش‌های کوچکی که بچه‌ها می‌توانند جمع کنند و با آن پاداش بزرگ‌تر را «خریداری» کنند. مثلا بابت هر رفتار مثبت کودک، یک استیکر روی برگه بچسبانید و هر زمان که تعداد استیکرها به مقدار مشخصی رسید برای کودک هر چیزی که دوست دارد بخرید.

محدود کردن تعداد هدف‌ها و رفتارها

در مدت زمان کوتاه نمی‌توانید تعداد زیادی از رفتارها و عادت‌های کودک را تغییر دهید. هر بار روی یکی دو رفتار و عادت کودک تمرکز کنید و بعد از اصلاح، سراغ بقیه‌ی عادت‌ها بروید.

نکاتی درباره‌ی تعیین سیستم پاداش برای تربیت فرزند

وقتی یک سیستم پاداش با ویژگی‌هایی که بالاتر عنوان کردیم برای فرزند خود تعیین می کنید، حتما به این نکات توجه کنید:

• یک رفتار یا وظیفه را که دوست دارید فرزندتان یاد بگیرد، مشخص کنید.
• انتظارات واقع‌بینانه تعیین کنید.
• وقتی بچه‌ها مهارت‌های جدیدی یاد می‌گیرند صبور باشید.
• فرزندتان را در انتخاب پاداش مشارکت دهید.
• جهت و راهنمایی روشن ارائه دهید.
• تعریف و تمجید را در مسیر فراموش نکنید.
• برای ثبات تلاش کنید و به وعده‌های خود عمل کنید.

نحوه‌ی پیاده‌سازی سیستم پاداش

اصول اولیه‌ی اجرای سیستم پاداش، شامل تعیین رفتاری است که می‌خواهید فرزندتان روی آن کار کند و پاداشی را که برای آن هیجان‌زده است، ارائه کنید. در ادامه نکات بیشتری در مورد چگونگی راه‌اندازی سیستم پاداش موثر برای فرزندتان بر اساس سن او بخوانید.

کودکان پیش از سن مدرسه

بچه‌های کوچک‌تر از راهکار پاداش با استیکر که بالاتر توضیح دادیم استقبال می‌کنند و معمولا این روش روی آن‌ها جواب می‌دهد. تشویق‌های خاص، توجه مثبت از طرف والدین از دیگر پاداش‌های مناسب برای بچه‌های کوچک است.

فقط دقت کنید که رفتارها و عادت‌هایی که برای پاداش دادن برای فرزندان کوچک خود در نظر می‌گیرید، باید برای آن‌ها قابل دستیابی باشد. یعنی متناسب با سن و توانایی کودک باشد. سیستم پاداش را با زبان ساده برای کودک خود توضیح دهید تا آن را کاملا درک کند. مطمئن شوید که زمان‌بندی رسیدن به پاداش، برای کودک کوتاه باشد تا سرخورده نشود و انگیزه‌ی خود را از دست ندهد.

برای سن کمتر از ۳ سال لازم نیست که پاداش‌های خاص در نظر بگیرید یا پول خرج کنید. در این سن، بازخوردهای مثبت مثل در آغوش کشیدن و بوسیدن و دست زدن، کافی است. با تشویق کردن مثلا لبخند زدن و دست زدن برای کودک، او متوجه می‌شود که کار درست را انجام داده است.

حتما به کودک توضیح دهید یا با رفتار خود نشان دهید که تشویق شدنش دقیقا به خاطر کدام کار است. مثلا به خاطر زود به رخت‌خواب رفتن، جمع کردن وسایل و… اگر از روش استیکر استفاده می‌کنید، بلافاصله و خیلی زود استیکر کودک را در جای مناسب بچسبانید. سرعت دریافت پاداش کودک، باید بیشتر باشد.

کودکان در سن مدرسه

وقتی فرزندان شما بزرگ‌تر می‌شوند، طبیعی است که وظایف و اهداف، پاداش و بازه‌ی زمانی دریافت پاداش آن‌ها هم بیشتر شود. ضمنا در این سن بچه‌ها با چیزهای متفاوتی انگیزه می‌گیرند که با دوران قبل از مدرسه تفاوت دارد. در این سن بچه‌ها معمولا پاداش‌های ملموس‌تر را دوست دارند؛ خرید وسایلی که دوست دارند، تفریح خاص، بیرون رفتن برای شام و…

در این سن بچه‌ها باید یادآورهای تصویری و مشوق‌های قابل دیدن داشته باشند تا انگیزه‌ی خود را حفظ کنند. مثلا فرض کنید که این پاداش را برای آن‌ها در نظر گرفته‌اید؛ بیرون شام خوردن بعد از ۵ روز کمک به تمیز کردن خانه. برای اینکه فرزندتان انگیزه‌ی خود را حفظ کند، روی یک برگه چک‌لیستی تهیه کنید و ۵ جای خالی بگذارید. هر روزی که کار کمک به تمیز کردن خانه انجام می‌شود، یکی از خانه‌ها را تیک بزنید. با این روش، روند رسیدن به هدف، برای بچه‌ها واضح‌تر می‌شود و آن‌ها برای رسیدن هدف خود هیجان‌زده خواهند بود.

در این سن هم اهداف باید متناسب با توانایی کودک باشند و قابل دستیابی باشند. هرگز هدفی تعیین نکنید که برای کودک سخت یا حتی غیرقابل‌دستیابی باشد.

اگر از آن‌ها بخواهید کارهای زیادی انجام دهند یا وظایف سخت را به بچه‌ها بسپارید، دچار ناامیدی می‌شوند و این سیستم پاداش به‌جای عملکرد مثبت، نقش منفی خواهد داشت. سعی کنید اهداف کلی در نظر نگیرید. مثلا اگر قصد دارید فرزندی مرتب‌تر داشته باشید، این هدف را به هدف‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. مثلا تمیز کردن اتاق، مرتب کردن کیف و…

در این سن بچه‌ها می‌توانند سیستم پاداش پیچیده‌تر داشته باشند؛ یعنی برای اهداف مهم‌تر، برای مدت زمان کمی طولانی‌تر و همین‌طور برای تغییر دو رفتار با هم. فقط حواستان باشد که فرزند شما در طول مسیر حتما به اهداف کوچک‌تر و در نتیجه پاداش‌های کوچک‌تر برسد تا این سیستم در نظر او، کاملا قابل دستیابی و ممکن به نظر برسد.

در این سن می‌توانید پاداش‌های فیزیکی بیشتری در نظر بگیرید؛ مثلا خرید بازی مورد علاقه، امکان استفاده‌ی بیشتر از گوشی و تبلت، خرید دوچرخه و…

سیستم پاداش برای فرزندان ۸ تا ۱۲ سال

هنگامی که فرزند شما به سن نوجوانی می‌رسد، باید از سیستم‌های پاداش پیچیده‌تر با پاداش‌های بزرگ‌تر یا آزادی‌های بیشتر بهره‌مند شود. فقط توجه داشته باشید که این پاداش‌ها نیازی به هزینه ندارند. بچه‌های این سن از چیزهایی مثل اجازه‌ی کار کردن بیشتر با تبلت و گوشی، زمان خواب دیرتر در آخر هفته‌ها، بازی جدید یا آزادی‌های بیشتر قدردانی می‌کنند. در این بازه‌ی سنی هم می‌توانید از سیستم پاداش با استیکر و خرید پاداش‌های بزرگ‌تر استفاده کنید.

در این سن بهتر است که پاداش‌ها را ترکیبی از پاداش‌های کوچک و بزرگ قرار دهید و هر پاداش متناسب با کاری باشد که فرزندتان انجام می‌دهد. مثلا یک ساعت بیشتر تلویزیون دیدن برای کمک به تمیز کردن خانه یا یک شب خانه‌ی دوست ماندن برای بالاتر بردن نمرات در یک درس خاص.

یکی از سخت‌ترین کارها موقع شروع اجرای سیستم پاداش برای تربیت فرزند، ثابت ماندن است. همانطور که فرزندان شما با ایجاد عادت‌ها در حال ایجاد مهارت هستند، شما نیز باید عادت کنید که با سیستم پاداش سازگار باشید. ساختن عادت‌های جدید زمان می‌برد و بعید است که یک شبه یا در یک هفته اتفاق بیفتد. پس حواستان به پیروزی‌ها و تغییرات کوچک فرزندتان باشد.

اگر به طور مداوم از یک سیستم پاداش استفاده کرده‌اید و در طول زمان تغییر مثبتی مشاهده نکرده‌اید، دوباره آن را ارزیابی کنید.

موارد زیر را بررسی کنید:

• آیا پاداش چیزی است که فرزندم دوست دارد؟
• آیا زمان انتظار برای رسیدن به آن مناسب است؟
• تکلیفی که باید به انجام برسد، مشخص است؟
• آیا رفتار مثبت، به‌خوبی توضیح داده شده است؟

اگر نه، تغییرات را انجام دهید و دوباره امتحان کنید.

جمع‌بندی

بیشتر بچه‌ها از دریافت پاداش و تحسین برای تلاش‌هایشان لذت می‌برند و این اصلا به سن و سال آن‌ها بستگی ندارد. بنابراین، اگر برخی رفتارهای منفی وجود دارد که امیدوارید به فرزندتان کمک کند تا آن‌ها را اصلاح کند، از یک سیستم پاداش برای تربیت فرزند استفاده کنید. کلید موفقیت در این روش این است که مطمئن شوید هنگام تنظیم این سیستم، فرزندتان را درگیر می‌کنید و از خود او می‌پرسید.

به هر حال، باید مطمئن باشید که پاداش‌هایی که انتخاب می‌کنید چیزی است که به اندازه‌ی کافی به آن‌ها انگیزه می‌دهد تا کار تغییر رفتارشان را انجام دهد. همچنین باید مطمئن شوید که با یک یا دو هدف کوچک شروع کرده‌اید و اهداف، قابل دستیابی هستند. فرزند شما باید احساس چالش کند اما نه تا حدی که دلسرد شود. با یک رویکرد متفکرانه و ثابت به سیستم پاداش، هر دوی شما احتمالاً از نتایج آن راضی خواهید بود.