پنجشنبه ۰۱ آذر ۱۴۰۳
تحولات در آسیای جنوب غربی طی چند ماه اخیر روی دور تند تغییرات و چرخش رویکردها و روندهای سیاستگذاری به‌ویژه سیاستگذاری خارجی در حال پیگیری است. دور تند تغییرات سیاست خارجی بازیگران بزرگ منطقه‌ای و جهانی حاضر در منطقه که چرخش‌های خاص و مهم را در پی داشته است. روندی از تغییرات که از توافق ابراهیم میان برخی کشورهای عربی با اسرائیل آغاز شده به توافق احیای روابط ایران و عربستان (حامیان عربستان مانند: بحرین، سودارن، مصر و ..) رسیده و همچنان در حال گسترش است.
یکی از کانون‌های حساس زیربنایی تحولات و تغییرات آسیای جنوب غربی را می‌توان مسئله فلسطین و اسرائیل (اعراب و فلسطین) دانست که بر تحولات، تغییرات و توافقات این منطقه، اثری شگفت داشته است. در واقع بخش مهمی از این تحولات به تنش فلسطین و اسرائیل بازمی‌گردد.
سیاستگذاری ترکیه به عنوان یک کشور مسلمان و دارای دولت اسلامگرای مدعی رهبری جهان اسلام برای اثرگذاری بر تغییرات و توافقات عبری، عربی و ایرانی اخیر، مسئله فلسطین و اسرائیل را در الگوی خاص خود مورد بهره‌برداری قرار می‌دهد. دولت ترکیه به رهبری اردوغان در سیاستگذاری خارجی، فلسطین را ابزاری سودمند برای تحقق اهداف و نیات خود در سیاست قدرت منطقه‌ای محسوب نموده و به نام حمایت از فلسطین، منافع بیشماری را کسب کرده است. اکنون برخی اخبار پیرامون سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به ترکیه و دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را می‌توان در قالب روند تحولات، تغییرات و توافقات جدید منطقه‌ای مورد بررسی قرار داد اما نکته مهم، کمک ویژه اردوغان به نتانیاهو در شرایط کنونی است:
یکم – دولت شکننده اردوغان حامی دولت شکننده نتانیاهو: دولت اردوغان در سومین دوره ریاست جمهوری که اکنون بر ترکیه حکمرانی دارد، دولتی شکننده محسوب می‌شود که به شدت به حمایت خارجی برای تغییر و بهبود شرایط داخلی کشور، کسب و افزایش محبوبیت و رضایت‌مندی شهروندان خویش نیازمند است. این دولت شکننده اردوغان برای کسب حمایت‌های خارجی با گزینه‌های محدودی مواجه است، یکی از این گزینه‌های محدود و خاص که می‌تواند کمک‌های اقتصادی و سیاسی خاص را برای اردوغان تضمین کند، اسرائیل است که البته این کشور نیز با دولت شکننده بنیامین تنانیاهو اداره می‌شود!
خبر مذاکرات میان دولت‌های دو کشور که با توافق برای سفر احتمالی نتانیاهو به ترکیه همراه بوده از سوی رسانه‌های خبری اسرائیلی نیز مورد تفسیر قرار گرفته و ماه میلادی کنونی (جولای 2023) زمان این دیدار تاریخی نتانیاهو از ترکیه پیش‌بینی شده است. دیداری که دو دولت بسیار شکننده اردوعان در ترکیه و نتانیاهو در اسرائیل را به همراهی و حمایت ویژه از یکدیگر تحریک و تشویق می‌کند.
دوم – بایدن حامی دموکراسی و اردوغان حامی نتانیاهوی افراطی: در حالی که دولت جو بایدن هنوز هیچ دعوتنامه‌ای برای نتانیاهو ارسال نکرده و وی را به ایالات متحده و کاخ سفید دعوت نکرده است، سفر ویژه و تاریخی نتانیاهو به ترکیه می‌تواند چهره ناخوشایند اردوغان در نظام جهانی را به عنوان یک دیکتاتور مطلق تثبیت کند.
دولت بایدن به علت رویکرد افراطی و خشونت‌گرای دولت نتانیاهو در تهدید دموکراسی اسرائیلی و نیز افزایش تهاجم دولت افراطی اسرائیل به فلسطینی‌ها، از پذیرش نتانیاهو در کاخ سفید اجتناب کرده است. اما اردوغان که ادعای رهبری جهان اسلام به‌ویژه اهل سنت را دارد، در حال توافق و برنامه‌ریزی برای پذیرش و پذیرایی از نتانیاهو در ترکیه است!
این رویکرد اردوغان می‌تواند مؤلفه‌ای از رویکرد دیکتاتوری اردوغان در سیاستگذاری عمومی و سیاستگذاری خارجی باشد که ترکیه را به سوی یک دولت دیکتاتوری تمام عیار هدایت می‌کند.
سوم – صلح اسرائیلی در منطقه: دولت اردوغان به‌خصوص وزیر جدید امور خارجه این کشور آقای هاکان فیدان که دارای اندیشه و رویکرد روابط و توافق با تمام همسایگان است، سرمایه‌گذاری ویژه‌ای برای تبدیل ترکیه به کانون صلح اسرائیلی کرده است.
صلح اسرائیل با کشورهای اسلامی و عربی منطقه با مدیریت و هدایت ترکیه می‌تواند سرمایه‌ها و کمک‌های اقتصادی و مالی ویژه‌ای برای ترکیه ورشکسته به همراه داشته باشد. بنابراین سیاستگذاری خارجی دولت اردوغان و شخص هاکان فیدان بر پایه برقراری صلح اسرائیل و کشورهای اسلامی به‌خصوص تلاش برای برقراری خطوط ارتباطی میان ایران و اسرائیل طراحی شده است.
ترکیه تلاش دارد از فرایند صلح اسرائیل و جهان اسلام، منافع اقتصادی و البته هژمونی دیپلماسی خود در جهان اسلام را بازتعریف کند و بهبود بخشد. در این چارچوب است که اردوغان می‌تواند پذیرای نتانیاهو در ترکیه باشد تا شاید بتواند الگویی از تعامل اسرائیل با کشورهای منطقه مانند ایران، سوریه، عربستان و ... را احیا و مدیریت کند.
*
تغییرات در سیاست منطقه‌ای و بازی قدرت جهانی در آسیای جنوب غربی به گونه‌ای است که بازیگران بزرگ را به سیاست‌ها و تاکتیک‌های ویژه و شگفت وادار می‌کند. گفت وگو و توافق دو دولت ترکیه و اسرائیل برای سفر تاریخی نتانیاهو به ترکیه در جولای 2023 را می‌توان یکی از این سیاست‌های شگفت برشمرد. سیاست شگفت‌انگیزی که نتانیاهوی بدنام در نظام جهانی و شکننده در داخل اسرائیل را در آغوش اردوغان مدعی رهبری جهان اسلام و شکننده در داخل ترکیه قرار می‌دهد!
زمانی که دولت امریکا و جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور، از دعوت و پذیرش نتانیاهو در کاخ سفید خودداری می کند و دولت افراطی اسرائیل را به تغییر رویکرد در مقابل مخالفین و اعتراض کنندگان داخلی این دولت و عدم تهاجم به فلسطینی‌ها توصیه می‌کند، اردوغان در حال رایزنی برای پذیرایی از نتانیاهوی منزوی در نظام جهانی و عامل حمله به شهرهای فلسطینی و کشتار شهروندان فلسطین در ترکیه است.
در حالی که جهان اسلام درگیر ماجرای آتش زدن و توهین به قرآن در سوئد بود، خبر سفر نتانیاهو به ترکیه در رسانه‌های منطقه انعکاس چندانی نداشت. سیاست تعامل و توافق با اسرائیل که از سوی دولت ترکیه پیگیری می‌شود، سیاستی است که به تضمین بقای دولت اردوغان در راستای جلب حمایت اروپا و امریکا چشم دوخته است.
**
پذیرایی اردوغان از نتانیاهو در ترکیه را می‌توان کمک فوری و اورژانسی اردوغان به دولت افراطی و شکننده نتانیاهو دانست که در قالب تنفس مصنوعی اردوغان به نتانیاهو قابل تفسیر است. زیرا هر دو دولت اردوغان و نتانیاهو به شکننده‌ترین حالت خود رسیده اند و نیازمند حمایت خارجی برای ادامه حیات هستند.
نتانیاهو که در داخل اسرائیل با موج‌هایی بزرگ و مستمر از اعتراضات فراگیر روبه رو بوده و در نظام جهانی نیز در فشار شدید متحدین خود برای توقف رویکرد دیکتاوری داخلی و توقف تهاجم علیه فلسطین مواجه است، مانند بیماری است که تنفش دچار مشکل شده و برای ادامه حیات به تنفس مصنوعی نیاز دارد. این تنفس مصنوعی یا کمک نفس از سوی اردوغان به نتانیاهو در قالب پذیرش و پذیرایی از نتانیاهو در ترکیه صورت می‌گیرد.
ادعای کمک دولت ترکیه به فلسطین و محکوم کردن تهاجم ارتش اسرائیل به شهرها و کشتار شهروندان بی‌دفاع فلسطینی که از سوی دولت ترکیه طرح می‌شود را می‌توان استفاده ابزاری از مسئله فلسطین دانست که به سیاست مذهبی و پرستیژ اسلامی اردوغان کمک می‌کنند. اما واقعیت نیات و اهداف اردوغان را می‌توان در سیاستگذاری خارجی ترکیه مشاهده کرد که برای حفظ خود (دولت اردوغان)، به تنفس دهان به دهان با نتانیاهو و کمک نفس مصنوعی به دولت افراطی نتانیاهو در اسرائیل حاضر است.