روسیه زدایی از قفقاز به درخواست غرب

نویسنده: دکتر امید آزاد

رفتار پنج شنبه گذشته نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و الهام علیف، رئیس جمهوری آذربایجان در حضور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه نوعی تقسیم کار برای به شکست کشاندن تلاش روسیه برای میانجیگری و انتقال قطعی محوریت مذاکرات صلح قفقاز به اتحادیه اروپا و تحت نظر غرب است. چنانچه سفیر باکو در فرانسه پس از شکست این نشست از احتمال امضای توافق صلح میان دو کشور در مولداوی خبر داده است. دو طرف با پاسکاری کلامی در برابر چشمان رئیس جمهوری روسیه، شرایط را متشنج و کاری کردند که نشست سه جانبه با روس ها تنها ۲۰ دقیقه دوام آورد و تفاهم خاصی هم صورت نگیرد.

در این مورد نکات زیر قابل ذکر است که باید مورد توجه دقیق دستگاه سیاست خارجی ایران قرار بگیرد:

۱. وزیر دفاع ارمنستان به عنوان بخشی از روند خروج این کشور از سازمان پیمان امنیت دسته جمعی (یا تعلیق عضویت در این سازمان)، به نشست وزرای دفاع کشورهای عضو آن نرفت. این عدم حضور کاملا معنادار است.

۲. طبق اخباری که از قبل اعلام شده بود، در نتیجه دیدار سه جانبه پوتین – پاشینیان – علیف قرار بود دو بیانیه سه جانبه جدید تصویب شود که این اتفاق نیفتاد. آنها تنها بر سر یک نشست کم اهمیت معاونان نخست وزیر سه کشور به توافق رسیدند و گفته شد «در صورت لزوم این نوع دیدارها ادامه خواهد یافت.»

۳. در نتیجه این درگیری لفظی مشروعیت بخشیدن به تعلق قره باغ یا آرتساخ به باکو مجددا مورد تاکید قرار گرفت.

۴. طرفین زمینه احساسی و عاطفی لازم برای شکست نشست سه جانبه را ایجاد و تلاش کردند افکار عمومی را در باکو و ایروان با خود همراه کنند.

۵. به تازگی آشکار شده که در اکتبر ۲۰۲۲، آرتساخ در جریان مذاکرات پراگ توسط پاشینیان، قلمروی علیف دانسته شده بود و پس از آن کریدور لاچین هم عملا به باکو تقدیم شد. دیشب به صراحت پوتین توسط پاشینیان متهم شد و او گفت تقصیر روسیه است که اکنون کریدور توسط نیروهای حافظ صلح روسیه کنترل نمی شود. با این مشروعیت زدایی از روسیه در برابر چشم رسانه ها که ناشی از رنجش ارمنستان از این کشور در ماه های اخیر است، پوتین کار بسیار دشواری برای حفظ نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی دارد و باید منتظر ماند با این نقش آفرینی غیرخلاقانه روسیه در قفقاز این کشور باز هم در برابر ناتو و غرب فرصت ها را واگذار کند.

۶. پس از پاسکاری کلامی با علیف، نیکول پاشینیان ادعای «حمایت روسیه از کریدور جعلی زنگزور» را بیان کرد و پس از آن بلافاصله حساب های کاربری حامی پاشینیان در شبکه های اجتماعی جنجال گسترده ای بر سر این موضوع به راه انداختند و آشکارا نوشتند «کریدور زنگزور» پروژه پوتین است، ولی مقابله با این کریدور برای پاشینیان خط قرمز است. این اقدام نیز با هدف تخریب وجهه پوتین در بین ارامنه و ایرانیان انجام شد. حال آنکه با توجه به دسترسی بی دردسر روسیه به دریای سیاه از طریق بده بستان با اردوغان، روسیه به این مسیر زمینی پرچالش نیازی ندارد و تمرکز بر آن برای روسیه در صورت ناچاری و وخیم شدن شرایط صورت می گیرد. لذا هدف از این ادعا بازسازی وجهه پاشینیان در میان افکار عمومی کشورش و وارد کردن ضربه دیگری به نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی بود. 

این موضع گیری پاشینیان در شرایطی انجام شد که داوود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، هفته قبل زنگزور را سرزمین کهن ترک ها توصیف کرده و از ایجاد مسیر ترکی در این منطقه حرف زده بود که خون شهدای ترک در آن به زمین ریخته، ولی نمایندگان دولت پاشینیان با وجود چنین ادعاهای ارضی آشکاری علیه ارمنستان، حتی یک کلمه در مورد این مواضع خصمانه ترکیه صحبت نکردند.

بنابراین می توان حدس زد مقامات ارمنستان انتخاب های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خود را در جهت "مشارکت استراتژیک با ترکیه" انجام داده اند.

نتیجه گیری 

پاشینیان که با فشار افکارعمومی مواجه است، در نشست سه جانبه تلاش کرد نشان دهد توانایی مقابله با علیف را دارد و با تحریک طرف روس به پاسخ محکم، از آن برای ایجاد یک جو ضد روسی تازه استفاده کرد.

روسیه در حال تبدیل شدن به یک بازنده در قفقاز جنوبی است و رویه سردرگم، ضمخت و متکبرانه روسها باعث شده ایران نیز در این منطقه شرایط دشواری داشته باشد و ترکیه، صهیونیست ها و ناتو روز به روز پروژه روسیه زدایی از قفقاز را با قدرت بیشتری پی بگیرند. 

ایران در این شرایط باید پیگیر منافع خود در قفقاز باشد و روسیه را متوجه عواقب سیاست غیرهوشمندانه خود در این منطقه بکند. قبلا استراتژیست هایی مانند شهید سردار سلیمانی داشتیم که با اقناع روسیه برای حضور در سوریه، ترکیه و ناتو را عقب راندند. اما تمام کننده ای که باید در قفقاز کار را به سرانجام برساند، هنوز ظهور نکرده است. هر لحظه غفلت و تعلل ایران در این زمینه، کشور را به خفگی ژئوپلتیک در قفقاز بیشتر نزدیک می کند.

21111