کشفِ ابعادِ جدید از فاجعه/ مرگِ ۱۲ نظامی ترکیه در کردستان عراق

افسری که در عملیاتی در سال 2022 میلادی به دست پ.ک.ک اسیر شده و بعدها گفته شد که او در جریان بمباران هوایی قرارگاه پ.ک.ک کشته شده و اطلاعی از جسد او در دست نیست.

حالا که درگیری به پایان رسیده، ارتش ترکیه هم به منظور پاکسازی غارها و مناطق صعب العبور و یافتن انبارهای سلاح و مهمات پ.ک.ک و هم به منظور کشف جسد افسر مزبور، جستجو در چند غار را آغاز کرد. یکی از این غارها در منطقه آواشین، مملو از گاز متان بود و در جریان بررسی این غار، 12 سرباز و افسر جان خود را از دست دادند.

در همان ساعات اول، همه نگاه‌ها به سوی پ.ک.ک و احتمال دست داشتن این گروه در تله گذاری و انفجار غار جلب شد. چرا که حالا سرویس اطلاعاتی میت ترکیه به ریاست ابراهیم کالن، در حال مدیریت پرونده‌ای با هدف خلع سلاح گروه تروریستی پ.ک.ک است.

به همین دلیل، در ساعات اولیه انتشار خبر انفجار در غار، تحلیل نخست این بود که گروه تندرویی از اعضای شاخه نظامی پ.ک.ک این حادثه را رقم زده‌اند.

از سال 1991 میلادی که چندین دوره مذاکرات صلح بین پ.ک.ک و ترکیه در جریان بود، وقوع حوادث مشکوک و حملات ناگهانی، آتش بس و مذاکره را پایان داد. این بار نیز چنین جمع بندی شتاب زده‌ای در روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی ترکیه شکل گرفت. اما بیانیه رسمی مقامات سیاسی و نظامی ترکیه نشان دهنده این است که پ.ک.ک در مرکز 12 نظامی مزبور، نقشی نداشته است.

روزنامه‌های چاپ آنکارا عکس و تیتر صفحه نخست را به مراسم تشییع نظامیان کشته شده ارتش ترکیه اختصاص دادند و در این میان، یکی از روزنامه‌ها در عکس و تیتر صفحه نخست، از قول خواهر یکی از افسران کشته شده نوشته است: «ما نمی‌خواهیم هیچ‌کدام از مقامات حزب عدالت و توسعه در اینجا و در مراسم تدفین و مجلس ختم باشد. این همه سرباز شهید شده‌اند. برادرم رفته، همسر و سه فرزندش تنها مانده‌اند. برای کدام کشور؟»

این در حالی بود که در این مراسم ماهینور اوزدمیر گوکتاش وزیر خانواده و خدمات اجتماعی، مصطفی الیتاش معاون رهبر حزب عدالت و توسعه، استاندار، فرماندار و چند تن از نمایندگان پارلمان، حضور داشتند.

دلیل انفجار چه بود؟

تصور اولیه رسانه‌ها و کارشناسان امنیتی ترکیه این بود که انفجار غار بر اساس توطئه پ.ک.ک و آماده‌سازی مواد منفجره برای ضربه زدن به ارتش ترکیه صورت گرفته است. اما مقامات آنکارا پس از 24 ساعت تحقیق و تفحص، بیانیه‌ای منتشر کردند که نشان می‌دهد این حادثه بر اثر انفجار گاز انباشته شده متان روی داده است.

در این بیانیه آمده است: «غاری که سازمان تروریستی قبلاً از آن به عنوان بیمارستان استفاده می‌کرد، یک غار چند طبقه بود و به مدت چند روز مورد اسکن و شناسایی قرار گرفته بود. به منظور اتخاذ تدبیر، سگ‌های آموزش‌دیده‌ مخصوص، قبل از سربازان وارد غار شدند. از آنجایی که هیچ گونه مورد منفی مشاهده نشد، افراد نیز وارد شدند. اما ارتباط بیسیمی با گروه‌ها قطع شد و مشخص شد که تمام افراد، به خاطر استنشاق گاز متان، در همان دقایق اولیه  جان خود را از دست دادند».

نکته عجیب در مورد گازگرفتگی غار مزبور این است که بیانیه شناسایی و آسیب شناسی، نه توسط ارتش و نیروهای حفاظت اطلاعات، بلکه توسط سازمان مقابله با حوادث غیرمترقبه صادر شده و هیاتی از زمین شناسان و کارشناسان معدن، صحنه را بررسی کرده‌اند.

این هیات اعلام کرده که انباشت این حجم فراوان از گاز متان در یک غار بسیار بزرگ، یک مورد نادر است. با وجود این که ساعت‌ها در طول عملیات جستجو و نجات، اکسیژن به داخل غار پمپاژ ‌شد، کسی نجات پیدا نکرد.

در حال حاضر دلایل چنین غلظت بالایی از متان در غار نیز در دست بررسی است. این احتمال مطرح است که منبع انفجار ممکن است اتاق ژنراتور داخل غار باشد، یا اینکه گاز متان ممکن است از زیر زمین به داخل غار نفوذ کرده و به دلیل حرکات زمین ناشی از زلزله‌ای که یک هفته قبل از حادثه در نزدیکی شمدینلی رخ داده بود، متمرکز شده باشد.

ارتش ترکیه اعلام کرده که تاکنون 3 هزار غار کوچک و بزرگ به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اما این نخستین بار است که چنین حادثه‌ای رخ می‌دهد.

روزنامه‌ها نیز گفته‌اند که هر نوع سهل‌انگاری یا بی‌احتیاطی احتمالی مورد بررسی قرار می‌گیرد و پاسخ نهایی در مورد احتمال قصور و کم کاری، در پایان تحقیقات مشخص خواهد شد. 

دکتر سلیم اردوغان، متخصص جغرافیای نظامی و ژئومورفولوژی نظامی، عمیق‌تر می‌شود و اتهام واضح‌تری را مطرح می‌کند. هر دو گاز متان و مونوکسید کربن گازهای بی‌بو هستند. فردی که نفس می‌کشد حتی متوجه آن نمی‌شود و به سرعت از حال می‌رود، چیزی که به عنوان «مرگ شیرین» توصیف می‌شود.

دکتر اردوغان از عدم استفاده از آشکارساز گاز قبل از ورود به غار به عنوان یک «اشتباه بزرگ» انتقاد می‌کند.

دَنیز زَیرک از تحلیلگران روزنامه نفس چاپ آنکارا نوشته است: «مراد گورکن، یکی از همکاران قدیمی ماست که به مدت چند دهه، مسائل دفاعی را پوشش می‌دهد. او هم مانند من تعجب کرده بود و می‌گوید: چنین احتمالاتی باید در طول عملیات در نظر گرفته می‌شد. چرا که نیروهای مسلح ترکیه در حوزه دفاع موسوم به CBRN یا ش.م.پ.ه (دفاع شیمیایی، میکروبی، پرتوزاینده، هسته‌ای) دانش و تجارب بالایی دارند. چرا با آن همه دانش و تخصص، شاهد چنین رویدادی هستیم. از این مهمتر، چرا باید عملیات نجات سربازان و بررسی دلایل حادثه را به سازمان مقابله با حوادث غیرمترقبه بسپارند؟ وقتی که مساله را بررسی کردم، متوجه شدم که با وجود آماگی بالای ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه برای مقابله با تهدیدات شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و هسته‌ای، این مسئولیت حساس در سال 2020 بر اساس فرمان اردوغان، به سازمان مقابله با حوادث غیرمترقبه (زیرمجموعه وزارت کشور) سپرده شده است! این یک تصمیم غلط است. چرا که پ.ک.ک یک سازمان تروریستی است و می‌تواند هنگام ترک منطقه‌ انواع تله‌ها را کار بگذارد».

در پایان لازم است به این نکته نیز اشاره شود که گروه تروریستی پ.ک.ک در مدت زمان حضور چهل ساله در کوهستان‌های صعب العبور شمال عراق، علاوه بر تسخیر غارهای طبیعی و استفاده از آنها به عنوان قرارگاه، صدها غار نیز با استفاده از مواد منفجره حفر کرده و این یکی از دلایل مهم اختفا و در امان ماندن از بمباران‌های هوایی بوده است./تسنیم