جمعه ۱۶ خرداد ۱۴۰۴
در حرکتی گرم و نمادین، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، این هفته با سفری قابل‌توجه به قاهره، نشانه‌هایی از یک نقطه عطف در روابط ایران و مصر را رقم زد؛ سفری که بسیاری از ناظران آن را گامی مهم در مسیر عادی‌سازی روابط میان دو کشور می‌دانند.
این سفر که به دعوت رسمی بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه مصر، انجام شد، در بستر تحولات گسترده‌تر منطقه‌ای و ازسرگیری گفت‌وگوهای میان قاهره و تهران صورت گرفت.
عراقچی پیش از عزیمت به بیروت، شامگاه دوشنبه در رستوران «نجیب محفوظ» قاهره شام صرف کرد. در این دیدار صمیمی، شماری از چهره‌های برجسته مصری از جمله عمرو موسی، دبیرکل پیشین اتحادیه عرب، و دو وزیر پیشین امور خارجه مصر، محمد العرابی و نبیل فهمی حضور داشتند. همچنین علی ابوشادی، مقام پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در این جمع حاضر بود.
در گفت‌وگویی غیررسمی اما معنادار، عراقچی بر تعهد تهران به گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با مصر تأکید کرد. فضای نشست، دوستانه و سازنده توصیف شد. یکی از حاضران مصری با تأکید بر اینکه دو پایتخت اولویت را به دیپلماسی داده‌اند نه تقابل، گفت: «اکنون فقط مسئله زمان است تا روابط به‌طور کامل احیا شود.»
در جریان دیدارهای رسمی، عراقچی بر آمادگی تهران برای توسعه همکاری‌ها با قاهره تأکید کرد و افزود: دو کشور منافع راهبردی مشترکی در پیگیری ثبات از مسیر دیپلماسی، نه تنش‌آفرینی، دارند. او تصریح کرد: «ایران و مصر مصمم هستند که روابط خود را از طریق تداوم هماهنگی سیاسی گسترش دهند.»
در حاشیه یکی از این دیدارها، یکی از مقامات مصری از عراقچی درباره فضای بین‌المللی پرسید و او با صراحت پاسخ داد: «مشکل اینجاست که ترامپ از آنچه اوباما به دست آورد خوشش نمی‌آمد و می‌خواست چیزی بهتر از او ارائه دهد.» این سخن بازتابی بود از نارضایتی تهران از بی‌ثباتی در سیاست‌های واشنگتن که به باور ایرانی‌ها، روند دیپلماسی هسته‌ای را تضعیف کرده است.
عراقچی با به یکی از میهمانان مصری گفت: «اگر موضوع فقط توافق هسته‌ای باشد، توافق قابل حصول است.» او با این جمله، پیام روشنی داد که ایران خواهان جداسازی گفت‌وگوهای فنی از مسائل سیاسی و منطقه‌ای است.
در پاسخ به فشارهای اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عراقچی گفت: «اروپایی‌ها بر آژانس فشار می‌آورند، و این فشار فنی نیست بلکه سیاسی است.» او در ادامه به استانداردهای دوگانه غرب اشاره کرد و گفت: «هیچ‌کس اهمیتی به اقدامات اسرائیل نمی‌دهد و درباره سلاح‌های هسته‌ای که در اختیار دارد، حرفی نمی‌زند.»
او بار دیگر تأکید کرد که ایران قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد. «ما نمی‌خواهیم سلاح هسته‌ای داشته باشیم. ما فتوایی داریم که آن را ممنوع می‌کند. می‌دانید فتوا یعنی چه؟ یعنی یک متن دینی که حکم به حرمت آن می‌دهد.»
علی ابوشادی نیز در جریان گفت‌وگویی با عراقچی و وزرای پیشین مصر پیشنهاد کرد؛ «به روح دهه ۱۹۷۰ بازگردیم»؛ پیشنهادی که با استقبال حاضران همراه شد.
موضوع بحث آنان به مفاد معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) معطوف شد، به‌ویژه بندهایی که کشورهای عضو را به ارتقا همکاری‌های بین‌المللی و تسهیل در انتقال دانش و مواد مربوط به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای متعهد می‌سازد.
همه حاضران تأکید داشتند که هدف این است که حق هر کشوری برای توسعه توانمندی‌های هسته‌ای در چارچوب کاملاً صلح‌آمیز، تضمین شود.
عراقچی همچنین به الگوی تکرارشونده‌ای در مذاکرات هسته‌ای اشاره کرد: «مشکل اسرائیل است. وقتی اسرائیل درگیر نیست، مذاکرات خوب پیش می‌رود. اما وقتی دخالت می‌کند، مشکلات آغاز می‌شود.»
برای ناظران مصری، این سخنان گویای میزان نارضایتی ایران از روایت‌های غربی و اسرائیلی و همچنین نقش بالقوه مصر به‌عنوان میانجی بی‌طرف بود.
گرچه بیانیه رسمی‌ای صادر نشد، اما سفر عراقچی حامل نوعی شناسایی ضمنی نقش مصر در میانجی‌گری منطقه‌ای بود. حضور مقامات ارشد مصری از جمله چهره‌های مرتبط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نشان می‌دهد قاهره در حال ایفای نقش پررنگ‌تری در کاهش تنش میان تهران و جامعه بین‌المللی است.
وزارت امور خارجه مصر تأیید کرد که هدف از این سفر، «تبادل دیدگاه‌ها درباره کاهش تنش در منطقه» بوده است. در همین حال، مقامات ایرانی نیز بر اهمیت مشورت در خصوص مسائل کلیدی منطقه‌ای از جمله فلسطین، سوریه، لیبی و سودان تأکید کردند.
منابع آگاه در قاهره می‌گویند احتمال دارد مصر نقش واسطه‌ای ایفا کند تا شکاف میان تهران و قدرت‌های غربی را کاهش دهد و همزمان به تقویت ساختارهای امنیتی منطقه‌ای کمک کند. در یکی از گفت‌وگوهای خصوصی، یک مقام مصری پیشنهاد کرد که مصر و ایران به‌طور مشترک برای ایجاد منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه تلاش کنند، با هدف پیوند دادن موضوع هسته‌ای ایران به زرادخانه اعلام‌نشده اسرائیل.
حتی پیش از این سفر نیز نشانه‌هایی از گرم شدن روابط میان دو کشور به چشم می‌خورد. یک تحلیلگر منطقه‌ای گفت: «قاهره و تهران مسیر هماهنگی‌های آرام و تدریجی را برگزیده‌اند، به دور از هیاهوی رسانه‌ای و دخالت‌های خارجی.»
زمان‌بندی این تحولات نیز حائز اهمیت است. نقش فعال مصر در اتحادیه عرب و مواضع قاطع این کشور در قبال مسائلی چون غزه، آن را به یک بازیگر کلیدی برای قدرت‌های عربی و غیرعربی بدل کرده است.
تور منطقه‌ای عراقچی که شامل عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی نیز بود، نشان‌دهنده تمایل تهران به ازسرگیری روابط با کشورهای مهم عربی است. به گفته محمدحسین سلطانی‌فرد، رئیس دفتر حافظ منافع ایران در مصر، این سفر شامل دیدارهایی با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر و شماری از شخصیت‌های برجسته جامعه مدنی نیز بوده است.
سلطانی‌فرد همچنین اعلام کرد که «بیش از ۸۰ درصد از مسائل باقی‌مانده میان دو کشور حل‌وفصل شده‌اند.»
دعوت مصر از عراقچی پیامی ظریف به قدرت‌های خارجی نیز در برداشت. تحلیلگران می‌گویند قاهره با این اقدام بر سیاست خارجی مستقل خود تأکید کرده و نشان داده که ثبات منطقه‌ای را بر مواضع سخت‌گیرانه ترجیح می‌دهد.
به گفته سرتیپ محمد عبدالواحد: «مصر در پی ایجاد توازن قدرت در منطقه و پرهیز از هرگونه تقابلی است که ممکن است به جنگ منتهی شود.» او افزود: مصر فعلاً با احتیاط عمل می‌کند و از عادی‌سازی کامل روابط خودداری می‌ورزد، اما آمادگی دارد در موضوعات منطقه‌ای از جنگ غزه گرفته تا امنیت دریایی در دریای سرخ، همکاری گسترده‌ای داشته باشد.
مصر که به دلیل حملات حوثی‌ها به کشتی‌رانی بین‌المللی، متحمل خسارات اقتصادی شده، مشتاق است ایران متحدان خود در یمن را به کاهش تنش وادار سازد.
عراقچی همچنین در این سفر، رهبران مصری را در جریان مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده که با میانجی‌گری عمان در حال انجام است، قرار داد.
سعید شاوردی، تحلیلگر ایرانی، در گفت‌وگو با هفته‌نامه الاهرام اظهار داشت که تهران مصر را قدرتی محوری در جهان عرب و اسلام می‌داند. او گفت: «اکنون تمایل روشنی در هر دو سو برای عبور از اختلافات گذشته و همکاری در قبال چالش‌های فوری منطقه از جمله مسئله فلسطین وجود دارد.»
در واشنگتن نیز نگاه‌ها نسبت به کاربرد نیروی نظامی علیه ایران با تردید همراه است. با وجود برخی اظهارات تند، اغلب استراتژیست‌های آمریکایی نسبت به درگیر شدن در یک جنگ پرهزینه دیگر در خاورمیانه هشدار داده‌اند. به گفته برخی ناظران آگاه از مذاکرات پیشین، ترامپ نیز جنگ را آخرین گزینه تلقی می‌کرد.
با این حال، تنش‌ها همچنان پابرجاست. منبعی ارشد در عراق اخیراً به الاهرام گفت که در داخل ایران درباره موضوع هسته‌ای اختلاف‌نظر وجود دارد. «در شورای عالی امنیت ملی سه جریان وجود دارد: گروهی که به‌کلی مخالف مذاکره‌اند، گروهی که در کارآمدی آن تردید دارند، و گروهی که کاملاً از آن حمایت می‌کنند. در نهایت، رهبری با آیت‌الله خامنه‌ای است.»
با وجود این پویایی‌های درونی، روند نزدیکی همچنان در حال تقویت است. سفر عراقچی به قاهره ـ که هم صمیمانه بود و هم نمادین و از نظر سیاسی حائز اهمیت ـ این واقعیت را نشان می‌دهد که عادی‌سازی روابط میان ایران و مصر دیگر یک احتمال دور از دسترس نیست، بلکه به واقعیتی نزدیک بدل شده است.
یکی از دیپلمات‌های مصری در پایان گفت: «هنوز به مقصد نرسیده‌ایم، اما در مسیر درستی گام برداشته‌ایم. باقی ماجرا، فقط مسئله زمان است.»
انتهای پیام/