جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
اجلاس سران عرب در جده به نوعی یادآور کنگرە وین در سال 1815 بود. اغراق نیست اگر گفته شود خاورمیانە امروز به لحاظ سیاسی، دستکم دویست سال از اروپا عقب است. اگر در اوایل سدە 19 و پیشامدهای متعاقب انقلاب فرانسه، رسانەهای صوتی و بصری در اندازە امروز موجود بودند، از یکسانی منطق رخدادها و شباهت غریب اجلاس و ضیافت های پادشاهان و صدر اعظم های اروپایی با اکنون خاورمیانه لابد ذوق زده می شدیم.
اجلاس جده ضیافت مرگ نهایی بهار عربی بود. از بشار اسد با سلام و صلوات استقبال شد و رئیس جمهوری تونس آخرین کودتاچی علیه تنها نمونە موفق گذار به دموکراسی بهار عربی، علیه دخالت خارجی در امور کشورها داد سخن داد.
بهار عربی از لحاظی مانند مانند انقلاب فرانسه بود. انقلاب فرانسه با ایدەها و آرمان های تازه به سود مشارکت اجتماعی و دموکراتیک شدن سیاست، مفهوم اروپای جدید را در مقابل اروپای قدیم مطرح کرد. بهار عربی هم آتش در خرمن استبداد و اشرافیت منطقه انداخت و چند صباحی آسمان خاورمیانه را روشن کرد. اما به زودی شعلەهایش خاموش و گرفتار ترمیدوری زودرس شد.
مرتجعان و مستبدان اروپا در سال 1815 برای صیانت از اصل مشروعیت سلطنت و جلوگیری از انقلاب های مردمی اتحاد پیمان مقدس را بنیان نهادند: تزار روس، ژاندارم اروپا، مترنیخ اتریشی معمار ضدانقلاب و حافظ نظم کهن و پادشاه مستبد پروس بانیان این انجمن بودند. اینان گرچه بر سر مشروعیت استبداد و اندک سالاری سیاسی هم قسم بودند، اما هر از گاهی بر سر رقابت های منطقەای با یکدیگر و قدرت های دیگر نظیر بریتانیا و... درگیر اختلاف می شدند. از این رو ورود بریتانیا و سپس فرانسه و توسعە اتحاد مقدس در سال های بعد، به منظور تقویت جبهە محافظه کاری سیاسی و صیانت از وضع موجود بود.
گفتیم که سران اروپای 200 سال قبل در موضوع دفاع از سلطنت مطلقه و مقابله با جمهوری خواهی اتفاق نظر داشتند، اما رقابت بر سر نفوذ و ژئوپلتیک، وجهی سیال به رفاقت آنها بخشیده بود. پویایی حاصل از رفاقت و رقابت های توامان تعین بخش رخدادهای بعدی از جمله انقلاب های 1848 و جنبش های جدایی طلبانه و... شد.
اکنون به خاورمیانه بنگرید! ژاندارم منطقه و حافظ رژیم های استبدادی کیست؟ محمد بن سلمان، ولیعهد مقتدر سعودی! مترنیخ عرب و پاسدار نظم محافظەکارانە جاری؟ محمد بن زاید، حاکم امارات متحدە عربی!
با این دست و فرمان، اقتدارگرایی اردوغان هم نمادی از بازگشت دودمان بوربون ها به حکومت فرانسه و پشت کردن به آرمان های انقلاب 1789 است!
از قضا شیوخ محافظەکار عرب با وجود دورەای رقابت تنش آمیز با ترکیه، در انتخابات اخیر آشکار و پنهان از تداوم رهبری اردوغان حمایت کردند.
با ارجاع بە اروپای سدە نوزدە روشن است که وضعیت و نقش مرد بیمار اروپا – عثمانی – با ایران، مرد بیمار غرب آسیا تناظر بیشتری دارد.
باری اجلاس جده چیزی در مایەهای کنگرە وین در سال 1815 بود. دورهمی که با دستور کاری محافظه کارانه و برگرفته از سرخوردگی اروپای خسته از جنگ های ناپلئونی به منظور اعادە صلح و برقراری توازن های جدید تشکیل شد و کنسرت اروپا از پی آن سر برآورد.
کنسرت خاورمیانه چگونه خواهد بود؟ خاورمیانە ضد انقلابی دهەهای آتی چه ویژگی هایی خواهد داشت.
تبدیل دموکراسی های نیم بند ترکیه و اسرائیل به اقتدارگرایی های انتخاباتی، پسرفت دموکراتیک منطقه را چقدر تعمیق می کند؟ آیا قدرت های منطقەای می توانند بر سر تقسیم منافع به توافق برسند و باز مهار رقابت های ویرانگر را از کف ندهند؟ آیندە رقابت چین و آمریکا و ظهور نوعی نظم چین محور چه تاثیری روی تحولات منطقه می گذارد؟ و در آخر خاورمیانه چه زمانی دموکراتیک می شود؟
اگر الگوی اروپا را در نظر بگیریم، شاید صد سال دیگر!
2111