جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
در گزارش روز دوشنبه تأکید شد که در مدت اخیر علاوه بر سکون و رکود در مذاکرات هسته‌ای شاهد تشتت و ابهام در سیاست خارجی غرب پیرامون پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و آینده برجام هستیم. از یک سو اروپا ذیل ادعای وال‌استریت‌ژورنال به دنبال فشار به دولت بایدن برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای است و در دیگر سو پارامترهای حوزه دیپلماتیک، بعضا اروپا را مخالف جدی احیای برجام معرفی می‌کند. کمااینکه براساس یک نظریه سه کشور اروپایی عضو برجام تا مرز فعال‌کردن مکانیسم ماشه پیش رفته‌اند.
در سوی دیگر دولت بایدن هم گیج و سردرگم عمل می‌کند. تاکنون هیچ راهکار مشخص و برنامه جامعی از کاخ سفید برای برجام و مذاکرات هسته‌ای اعلام نشده است جز موضع‌گیری‌های دولت بایدن و اعضای کنگره که بر طبل عدم مذاکره می‌کوبند و هم‌زمان با آن بر راه‌حل دیپلماتیک تأکید دارند. با درنظرگرفتن این شرایط تنها می‌توان به دو سناریوی احتمالی رسید. یا به واقع در اروپا و آمریکا دچار نوعی ابهام و سردرگمی دیپلماتیک در قبال تهران به دلیل نبود برنامه‌ای مشخص هستند یا به عمد غرب به دنبال اجرای سیاست ابهام است.
ساز ناکوک آژانس با هدف مدیریت تهران؟
چه سیاست ابهام و چه دیپلماسی مبهم، فعلا چرخ سیاست خارجی به سود ایران نمی‌چرخد. در این بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم طی روزهای اخیر ساز ناکوک می‌زند و در تازه‌ترین مورد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه در گفت‌وگویی با شبکه «سی‌بی‌اس» کانادا گفت که احتمال احیای سریع توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران به شکل گذشته آن کم است. گروسی احتمال احیای برجام را در صورت عدم همکاری ایران با آژانس «صفر» دانست و در همین راستا بر لزوم همکاری «سازنده» بین نهاد تحت نظر او و تهران تأکید کرد. مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزود که این نهاد در جریان سفر وی به تهران به همه خواسته‌های خود دست نیافت اما توافق صورت‌گرفته با مقام‌های ایران «گامی در مسیر درست» بود.
البته این گفته‌های مدیر کل آژانس واکنش محمد اسلامی را در پی داشت. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران دیروز (چهارشنبه) و در حاشیه نشست هیئت دولت در رابطه با اظهارات اخیر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مذاکرات احیای برجام عنوان کرد که «آژانس مسئول مذاکرات نیست؛ این مسئولیت به عهده گروه ۱+۵ است». اسلامی توضیح داد که «روابط ایران و آژانس بر اساس پادمان و معاهده ان‌پی‌تی برقرار است و نظارت‌ها ادامه دارد و هیچ خدشه‌ای در آن نبوده و خللی به وجود نیامده است و تداوم دارد». معاون رئیس‌جمهور به این نکته نیز اشاره کرد که در بحث برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طرف مذاکره نیست. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ادعای خبرگزاری بلومبرگ برای کاهش نظارت‌ها را رد کرد و در رابطه با برقراری مذاکرات تأکید کرد که «روابط ایران و آژانس طبق بیانیه تهران برقرار است و در حال تداوم است». اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا برای اکتبر ۲۰۲۳ تحریم‌های تسلیحاتی کشورمان لغو خواهد شد، تصریح کرد، «بله طبق برجام باید تحریم تسلیحاتی لغو شود».
قبل‌تر از مصاحبه یکشنبه گروسی با شبکه «سی‌بی‌اس» کانادا، شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی درباره کاهش بازرسی‌های هسته‌ای در ایران تصریح کرد که نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران در سال گذشته پس از حذف دوربین‌ها و تجهیزات نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توسط این کشور کاهش یافت و سبب شد نگرانی‌های بین‌المللی در مورد توانایی انجام بازرسی‌ها افزایش یابد. بلومبرگ با بیان اینکه داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که تعداد بازرسی‌ها در سال ۲۰۲۲ پس از پایان‌دادن به ترتیبات نظارتی مشخص‌شده در توافق ایران با قدرت‌های جهانی، ۱۰ درصد کاهش یافته است، ادعا کرد که «رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در سندی با دسترسی محدود که هفته گذشته در اختیار برخی دیپلمات‌ها قرار گرفت، نوشته است که بازرسان به‌طور جدی تحت تأثیر تصمیم ایران قرار گرفتند».
شبکه بلومبرگ با اشاره به کاهش اجرای تعهدات هسته‌ای ایران پس از خروج آمریکا از برجام عنوان کرد که «گروسی در گزارش سالانه ۱۱۶ صفحه‌ای موسوم به اجرای پادمان‌ها همچنین نوشته که ایران هنوز مسائل باقی‌مانده پادمان را شفاف‌سازی و حل نکرده است و درخصوص این موضوع کارهای مهم و قابل توجهی پیش‌روی ما قرار دارد». این گزارش گروسی نشان از این دارد که با وجود نزدیک‌ترشدن مواضع تهران و آژانس، همچنان اختلافات پادمانی مانند شمشیر داموکلس بر سر این موضوع سنگینی می‌کند و این همکاری‌های چراغ‌خاموش تضمینی برای عبور از بحران نیست.
از مجموع گفته‌های گروسی و ادعاهای بلومبرگ می‌توان این پرسش را مطرح کرد که آژانس در آستانه نزدیک‌شدن به نشست فصلی در حال گسل با تهران است؟ گسلی که با توافق اسفندماه سال گذشته در حال پرشدن بود. اما علی مصیبی در گفت‌وگویش با «شرق»، این دست موضع‌گیری‌ها را یک تلاش از سوی آژانس برای گرفتن امتیازات بیشتر در جهت عقب‌نشینی تهران از برنامه هسته‌ای خود می‌داند. این کارشناس، تأکید داشت که اکنون آژانس سعی دارد در آستانه نشست فصلی وضعیت را به سود خود مدیریت کند.
مصیبی در ادامه ارزیابی خود پیرامون چرایی ورود گروسی به حوزه غیرمرتبط با او در رابطه با احیای برجام اذعان دارد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان بخشی از یک پروژه فشار به دنبال ایفای نقش خود برای قراردادن تهران در ریل مدنظر غرب برای مذاکرات جدید است. از‌این‌رو گروسی و آژانس در حوزه سیاسی و دیپلماتیک برای ترسیم مذاکرات هسته‌ای با ایران هم دست به اظهارنظر می‌زنند. البته مفسر حوزه سیاست خارجی این اتفاق را لزوما به معنی توافق با تهران نمی‌داند، چراکه از دیدگاه او آژانس می‌خواهد روند فعلی غنی‌سازی در تأسیسات هسته‌ای ایران کنترل شود. علی مصیبی مجموعه ذخایر ایران اورانیوم پنج درصد، ۲۰ درصد، ۶۰ درصد و نیز استفاده از سانتریفیوژهای نسل پیشرفته‌تر را موجب نگرانی آژانس می‌داند تا جایی که از دید این نهاد (آژانس)، تهران در آستانه رسیدن به نقطه گزیر هسته‌ای قرار دارد و گروسی می‌خواهد این روند متوقف شود.
واشنگتن؛ یک گام رو به جلو، دو گام به عقب
روز سه‌شنبه اولین جلسه محرمانه دولت بایدن با محوریت ایران برای همه سناتورها بدون حضور رابرت مالی به دلیل مرخصی برگزار شد. در این نشست وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه، کالین کاهل، معاون وزیر دفاع، مورگان مویر، معاون مدیر اطلاعات ملی، برایان نلسون، معاون وزیر خزانه‌داری در امور تروریسم و اطلاعات مالی، استفن کوهلر، رئیس استراتژی، سیاست و برنامه‌های ستاد مشترک، ساعت چهار بعدازظهر در کنگره برای ارائه توضیحات در جلسه توجیهی محرمانه حاضر شدند.
میچ مک کانل، رهبر اقلیت سنا، حدود چهار ماه پیش خواستار برگزاری جلسه توجیهی درباره ایران شده بود. به باور مک کانل، تهدید از سوی ایران در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن افزایش یافته است. دستیار یکی از اعضای دموکرات سنا گفت که شرمن از این فرصت برای به‌روزرسانی اطلاعات سناتورها در مورد اوضاع مذاکرات با ایران استفاده کرد. قبل‌تر یکی از اعضای دموکرات سنا در گفت‌وگویی با نشریه پولتیکو بدون توضیح بیشتر گفته بود که «در مذاکرات هسته‌ای با ایران پیشرفت‌هایی حاصل شده است».
از دید علی مصیبی، برگزاری این نشست آغاز فشارهای حزبی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بر دولت بایدن است که می‌تواند به شکاف بیشتر دولت و کنگره منجر شود، به خصوص که رابرت مالی در این نشست حضور پیدا نکرد که به باور مصیبی از روی عمد بوده است. زیرا دولت بایدن با برخی از دموکرات‌های رادیکال و کل بدنه حزب جمهوری‌خواهان بر سر نحوه مدیریت پرونده ایران اختلاف دارد. در نتیجه این کارشناس تأکید دارد به هر میزان که انتخابات در آمریکا داغ‌تر شود، این اختلافات بیشتر خواهد شد و به همان اندازه دولت بایدن نسبت به احیای توافق سال ۲۰۱۵ بی‌میل‌تر می‌شود. با این حال مصیبی به موازات آنچه عنوان داشت، اعتقاد دارد که بایدن به یک برگ برنده انتخاباتی در قبال پرونده هسته‌ای ایران نیاز دارد، چراکه یکی از شعارهای وی در سال ۲۰۲۰ رسیدگی به موضوع هسته‌ای ایران بود که تا به اکنون به نتیجه نرسیده است، به همین دلیل یا دولت بایدن به سمت افزایش فشار به تهران برای مذاکرات جدید خواهد رفت یا سعی خواهد کرد موضوع هسته‌ای ایران را از طرق دیگر کنترل کند./شرق
78999