جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
نویسنده: نیوشا مرادی
دیپلماسی ایرانی: تغییرات در نظام و نظم بین‌الملل حاکی از این امر است که نقش ترکیه در مسائل منطقه‌ای مهم‌تر و تاثیرگذارتر خواهد شد. ترکیه درعین تقویت روابط با کشورهای خاورمیانه و برعهده گرفتن نقش رهبر و میانجی در مناقشات منطقه‌ای (مانند: سوریه، آذربایجان و لیبی)، روابط استراتژیک که با دیگر قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده، روسیه و چین دارد توانایی این کشور را در شکل دهی به سیاست‌های منطقه‌ای ترسیم می‌کند. بنابراین واضح است که نمی‌توان جایگاه و نقش ترکیه را در منطقه نادیده گرفت؛ تصمیمات سیاست خارجی این کشور تاثیر به‌سزایی بر ثبات منطقه و امور جهانی دارد. برگزاری انتخابات 2023 ریاست جمهوری و پارلمان ترکیه که بین رجب طیب اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه با کمال کلیچدار اوغلو است، به عنوان یکی از رقابت‌های بسیار تاثیرگذار در تاریخ معاصر ترکیه یاد می‌شود. از نظر واشگتن پست مهم‌ترین انتخابات جهان در سال 2023 در ترکیه خواهد بود.
در این انتخابات یکی از موضوعات اصلی و قابل بحث این است که آیا رویکرد سیاست خارجی ترکیه در مقایسه با دوره‌های قبلی دستخوش تغییر خواهد شد یا به مسیر فعلی خود ادامه خواهد داد؟
در طرح سناریوهای احتمالی برای سیاست خارجی ترکیه پس از انتخابات 2023 می‌توان گفت که در صورت پیروزی اردوغان و حزبش (AKP)، او با رویکرد اسلام‌گرایی و نوعثمانی‌گرایی با تکیه بر اصل خودیاری به‌دنبال بازیابی جایگاه و قدرت در منطقه خواهد بود. محور اصلی این استراتژی حفظ روابط نزدیک با روسیه و همچنین در پیش‌گرفتن یک سیاست خارجی مستقل از غرب است. ترکیه قصد دارد قدرت خود را از طریق مداخلات نظامی و رویکرد تهاجمی – امنیتی به نمایش بگذارد؛ چراکه به دنبال تثبیت ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای است. همانطور که ترکیه تاکنون در درگیری‌های سوریه و عراق حضور داشته ممکن است همچنان در سوریه حضور نظامی خودش را حفظ کند و همچنین در درگیری‌های بین آذربایجان و ارمنستان به ایفای نقش خود ادامه دهد.
از سوی دیگر، چناچه کمال کلیچدار اوغلو پیروز شود، انتظار می‌رود که او بر بهبود روابط با غرب تمرکز کند و رویکرد انزواگرایانه نسبت به منطقه اتخاذ کند. کلیچدار اوغلو در مورد خاورمیانه بر اهمیت گفت‌وگو و همکاری برای حل‌وفصل مناقشات تاکید کرده است و باتوجه به انتقادات او از دخالت ترکیه در جنگ داخلی سوریه و تاکید اردوغان بر ملاحظات ایدئولوژیک و فرقه‌ای می‌توان پایان مداخله‌های نظامی ترکیه و حل دیپلماتیک درگیری‌ها را در صورت پیروزی او در انتخابات پیش‌بینی کرد؛ زیرا به نظر او حضور نظامی و حمایت از گروه‌های اسلام‌گرا به اعتبار ترکیه در صحنه بین‌الملل لطمه زده است.
به‌طور مشخص در خصوص چشم انداز روابط ترکیه با ایران می‌توان گفت که دو کشور به‌عنوان بازیگران محوری با قابلیت های نظامی در خاورمیانه ایفای نقش می‌کنند. آنها اغلب برای نفوذ در مناطقی مانند عراق، سوریه با یکدیگر در حال رقابت هستند علی رغم این تنش‌ها، در موضوعاتی ازجمله مبارزه با کردها جدایی‌طلب ایران و ترکیه همکاری داشته‌اند. اما پس از انتخابات، همچنان رویکرد اردوغان در قبال ایران همکاری در عین رقابت خواهد بود؛ حضور او فرصتی برای ایران در جهت دور زدن تحریم‌هاست. اما اگر کلیچدار اوغلو برنده انتخابات باشد، رویکرد همکاری بیشتر در قبال ایران در موضوعاتی مانند مبارزه با تروریسم و ثبات منطقه‌ای را دنبال خواهد کرد. رویکرد عمل‌گرایانه و متعادل که تمرکز اصلی او بر غرب است فرصت را برای ایران فراهم می‌کند که در منطقه نفوذ بیشتری داشته باشد.
به‌طورکلی پس از مبارزه انتخاباتی، سیاست خارجی ترکیه در صورت پیروزی اردوغان احتمالا به برنامه فعلی یعنی سیاست خارجی فعال، عمل‌گرایانه و قاطع خود در قبال رقبای منطقه‌ای (ایران، عربستان و اسرائیل)، روابط نزدیک با روسیه و حضور نظامی در درگیری‌های منطقه‌ای ادامه خواهد داد. از سوی دیگر اگر حزب رقیب پیروز شود، باید تغییر به سمت یک سیاست خارجی غرب محور را شاهد باشیم که بر همکاری اقتصادی و حل دیپلماتیک مناقشات با هدف ترویج حل مسالمت آمیز درگیری‌ها و کاهش تنش بین کشورهای منطقه تاکید می‌شود. در حالی که ممکن است اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه پس از انتخابات تغییرکند، بعید است که تغییر اساسی در ساختار کلی آن ایجاد شود.
9000