روستاهایی که رنگ میوه، سبزی و لبنیات را نمی بینند

شیخ الاسلام در ادامه گفت:« در مدت زمانی که از سال 1367 که شروع کار من در معاونت بهداشت بود متوجه شدم بنیان گزاران مراقبت های بهداشتی اولیه یا همانPHC بیش از 50 سال پیش که این ساختار کلیدی و مهم را با تلاش های بسیار برای ارایه خدمات سلامت به مردم خصوصا مناطق روستایی و محروم بوجود می آورده اند، می دیدند در بعضی مناطق مردم روستا با دامپروری، داشتن مزارع، باغ های میوه، مواد غذایی خوبی در اختیارشان است و دسترسی به مواد غذایی را بحرانی نمی دیدند و اگر درPHC ستون های اصلی خدمات سلامت همکاری های بین بخشی و مشارکت مردم بود، به ایجاد این ستون ها با توجه به سختی هایش و الویت های پزشکی مد نظرشان، چنان اهمیت نمی دادند.»

وی افزود:«اگر چه از نظر تازه واردی چون من به بند دیگری در همین سیستم به نام توجه به عرضه غذا و تغذیه مناسب (Food Supply& Proper Nutrition ) وجود داشت که مورد غفلت قرار گرفته بود البته دو کارشناس تغذیه بصورت طرح در اداره کل بهداشت خانواده بود ولی نگاه کامل به تغذیه جامعه درمعاونت بهداشت وزارت بهداشت وجود نداشت.»

برنامه ریزی غذایی در وزارت بهداشت مناسب نیست

وی در ادامه گفت:« اگر از همان موقع نگاه وزارت بهداشت نگاه کامل تری بود می توانستیم با اجرایی کردن بندهای دیگری از سیستم PHC این وضعیت را نداشته باشیم برای اینکه اگر ما از همان زمان با وزارت جهاد کشاورزی همکاری می کردیم و آنها را در ساخت این سیستم مداخله می دادیم الان موفقیت بیشتری داشتیم و دیگر تمام باغات و مزارع ما شناسنامه دار شده بود و مصرف سم و کود شیمیایی در مزارع کشاورزی تحت کنترل بود و وزارت جهاد کشاورزی هم به عنوان بخشی از تیم بهداشتی با وزارت بهداشت همکاری می کرد و در آن زمان می توانستیم آنها را قانع کنیم که به غذا اهمیت داده و غذا مهمترین بخش زندگی افراد و خانوارها محسوب شود و موفقیت هایمان چند برابرمیشد ولی این کار انجام نشد و متاسفانه برنامه ریزی غذایی در وزارت بهداشت مناسب نیست.»

وی در ادامه گفت:«البته بعدها توجه به آموزش تغذیه به افرادی که به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می کردند به عنوان یک بخشی از آموزش تغذیه اثربخش نبود چون خیلی از مواد غذایی که بر روی مصرف آن تاکید داشتند ممکن بود در منطقه و روستا اصلا وجود نداشته باشد یا اینقدر گران باشد که دسترسی مردم به آن سهل نباشد. شاید چون بنیانگذاران سیستم شبکه های بهداشتی و درمانی زمان که کشاورزان به تدریج محل زندگیشان را ترک کردند و به شهرها مهاجرت کردند و حاشیه نشین شهرها شدند روستاها از آن جمعیت قبلی خالی شده است و اگر آن زمان جمعیت شهری و روستایی تقریبا برابر هم بود الان 70 درصد جمعیت کشور شهری هستند و الان آن شبکه ای که ما با آن زحمت راه اندازی کردیم که بیشتر به روستاها خدمت رسانی می کردند تنها 20 درصد از جمعیت روستایی ماندگار شده اند.»

استفاده از کودهای غیراستاندارد در کشاورزی

وی افزود:« الان ما نمی دانیم در محصولات کشاورزی چقدر سم مصرف می شود که برای سلامت جامعه بسیار ضرر دارد و متاسفانه در تولید محصولات کشاورزی از کودهای غیراستاندارد استفاده می شود و مرتب هم وزارت جهاد کشاورزی می خواهد ثابت کند با همکاری می توانیم خیلی از مشکلات را حل کنیم و حتی در معاونت های قبلی وزارتخانه یک تعاملی بین دو معاون وزیر در وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت صورت گرفت و قرار بر این شد برنامه های عملیاتی هم بنویسند ولی به دلیل اینکه ما مردمی هستیم که همیشه خودمان را می بینیم و فکر می کنیم کار ما کامل و بدون نقص است و به تنهایی می خواهیم افتخار کسب کنیم این تعامل متاسفانه صورت نگرفت و الان باز رسیدیم به پله اول یعنی ما نمی دانیم در حال حاضر در مناطق مختلف کشورمان چه عملیاتی توسط وزارت جهاد کشاورزی صورت می گیرد و در این زمینه و توزیع غذا در کشور مشکلاتی را داریم.»

گروهی از مردم اصلا تغذیه خوبی ندارند

وی گفت:«در این سال ها که با تورم روزانه و رو به افزایش روبرو هستیم مواد غذایی که پیش از افزایش قیمت ها در برخی مناطق کمیاب بود، قیمت سرسام آوری پیدا کرده است و چون تقریبا حقوق مردم ثابت و نرخ بیکاری بالا است ما گروهی از مردم را داریم که متاسفانه تغذیه کافی ندارند یا بهتر است بگوییم اصلا تغذیه خوبی ندارند و با وجود این که دولت یک بودجه ای را برای دهک های درآمدی پایین در نظر گرفته است ولی خیلی نگران کننده است که ما از بخشی از جمعیت کشور داریم غفلت می کنیم.»

دکتر شیخ الاسلام گفت:« متاسفانه دانشجویان رشته های تغذیه که تا مقطع دکترا تحصیل می کنند هرگز نیامدند از اساتید و با بخش اجرایی کشور برای نوشتن پایان نامه خود مشورت کنند تا حداقل پایان نامه های آنها بر اساس نیاز بخش اجرایی تنظیم شود یعنی الان ما نمی دانیم یک سبد مطلوب غذایی به چه قیمتی تهیه می شود و اگر تغذیه مردم آن تنوع و تعادل را که ما می گوییم رمز سلامت تغذیه ای است،را ندارند ایجاد این تنوع و تعادل در گروه های مختلف سنی به چه مبلغی نیاز دارد و برای این مسئله چقدر به دولت هزینه تحمیل می شود؟ »

پایان نامه هایی که مشکلی از مسائل تغذیه ای کشور حل نمی کنند

وی با طرح این سوال که آیا برنامه های اجرایی در حوزه تغذیه کشور ما به خوبی در حال اجر است تاکید کرد:«متاسفانه هیچ دانشجویی برای پایان نامه اش با بنده یا مسئولان دیگر همفکری نکرده است البته من دیگر در وزارت بهداشت سمتی ندارم اما تمام دانشجویان از من می خواهند پرسشنامه هایی را برای آنها پر کنم که این پرسشنامه های ترجمه شده مشکل کشور ما را از نظر مسائل تغذیه ای حل نمی کند. به نظرم یک دانشجوی PHD تغذیه باید یک منطقه ای برای پایان نامه اش به صورت پایلوت در نظر بگیرد تا با تحقیق و بررسی های لازم بتواند مشکلی را حل کند و نقصان هایی که ساختارها برای دستیابی به هدف دارند را شناسایی کند و بگوید اگر ساختار چنین باشد مشکل پیش نمی آید ولی متاسفانه دانشگاه ها از بخش اجرایی کشور کاملا جدا هستند و این لطمه های زیادی به کشور وارد می کند.»

روستاهایی که رنگ میوه، سبزی و لبنیات را به خود نمی بینند

وی گفت:«شبکه توزیع غذایی در کشور براساس عرضه و تقاضا است یعنی اینکه اگر در یک روستای دورافتاده ای مواد غذایی خاصی را نخرند آن موادغذایی دیگر در آن روستا توزیع نمی شود. به عنوان مثال اگر در یک روستا ندانند مصرف حبوبات و یا سبزیجات چقدر برای سلامتیشان اهمیت دارد، چون این مواد غذایی در آن روستا اصلا توزیع نمی شود آنها هم با این مواد غذایی آشنایی ندارند و نمی خرند. بسیاری از خانوار ها در روستاها درآمدشان به قدر کافی نیست. در گذشته به روستاییان آموزش می دادیم که باغچه های سبزی کاری داشته باشند ولی در یک طرح تحقیقاتی بزرگ که حدود ۱۵ نفر از کارکنان ما در وزارت بهداشت و اساتید دانشگاه های تغذیه کشور پیاده کردند، متوجه شدیم که در این روستاها میوه ولبنیات و سبزی وجود ندارد.»

دکتر شیخ الاسلام افزود: حتی یک مسئله ای مطرح شد که کاش مغازه هایی که میوه و لبنیات و سبزی به فروش برسانند راه اندازی می کردیم. ممکن است برای خیلی ها که الان می بینند و می شنوند تعجب آور باشد ولی وقتی که شیرپاستوریزه قیمتش گران است و فرض کنید که یک مغازه دار روستایی آن را می آورد، اگر مشتری نداشته باشد، یعنی عرضه شده، اگر تقاضا و مشتری نداشته باشد، دفعات بعد شرکت توزیع کننده دیگر به این روستا شیر نمی فروشد.»

وی در ادامه گفت:« الان بیشتر مغازه های روستایی عمدتا به غیر از سیگار و برخی مواد که در خانه مصرف می شود، از میان مواد غذایی بیشتر انواع تنقلات شور مثل انواع چیپس و ذرت بو داده با بسته بندی های متنوع و جذاب که کودکان را می فریبد و همچنین نوشابه های گازدار و تقریبا محصولاتی که مخل سلامت هستند را به فروش می رسانند که زمینه ساز بروز بیماری ها در آینده می شوند، کودکان به طعم شوری عادت می کنند، غذای شور دوست دارند، نوشابه های گازدار می خورند و به هرحال مواد غذایی مورد نیاز برای رشد بدنش را دریافت نمی کند.»

کمبود ید چه اثرات وخیمی بر روی جمعیت دارد؟
هیچ برنامه ای برای جبران کمبود ریزمغذی ها نداشتیم و نداریم

وی خاطرنشان کرد:« یک نکته ای که باید ابتدای صحبت هایم اشاره می کردم این است که از دوران جنینی تا زمانی که به هرحال سالمند می شویم مواد غذایی مختلف می تواند سلامتی ما را تضمین کند و در دسترس نبودن این مواد غذایی می تواند لطمه بزرگی به سلامتی ما بزند مخصوصا در دوران کودکی که رشد خیلی سریع است این کمبودها اثرات جبران ناپذیری دارند مثلا یکی از این مواد ید است که همه آنها که خوانندگان این سطور و یا شنوندگان آن هستند می دانند که کمبود ید چه اثرات وخیمی بر روی جمعیت دارد و روی IQ و بهره ی هوشی و به هرحال رشد کامل بدن در دوران جنینی اثر دارد و اگر دریافت نشود ممکن است که ما با عقب ماندگی های شدید جسمی و ذهنی مواجه شویم، بنابراین اگر می بینیم که ید در تمام جهان به نمک اضافه شده است، به دلیل اهمیت این ریز مغذی است. بقیه ریز مغذی ها همان ویتامین ها و املاحی هستند که ما همه آنها را می شناسیم ولی هیچ برنامه ای برای اینکه کمبود آنها را جبران کنیم نداشتیم و نداریم.»

مسئولینی که معنای واژه امنیت غذایی را نمی دانند!

وی در ادامه گفت:« باید واژه امنیت غذایی را برای همه تعریف کنیم، متاسفانه بسیاری از مسئولین نمیدانند واژه امنیت غذایی چه معنایی دارد به زبان ساده اگر بخواهم بگویم، امنیت غذایی یعنی اینکه سلول های بدن ما، از سلول مغز بگیریم تا تمام سلول ها که در بدن ما اقدامات متفاوتی می کنند و نیازهای متفاوتی دارند، این سلول ها به مواد مغذی خاصی نیاز دارند برای اینکه بتوانند کارشان را درست انجام بدهند اگر ما امنیت غذایی نداشته باشیم یعنی اینکه سیری سلولی نداریم. و این باعث افزایش بار بیماری ها می شود.»

دکتر شیخ الاسلام افزود:« سیری شکمی نوع سیری است که ما بدون اینکه سلول هایمان را سیر کنیم معده مان را سیر کردیم، یعنی شکممان را سیر کردیم و سیری شکمی داریم، سیری سلولی نداریم. تعریف امنیت غذایی، دسترسی به غذای کافی و سالم در تمام ایام عمر است به گونه ای که انسان بتواند در حد بالای سلامت زندگی کند و زندگی مناسبی داشته باشد. ما این امنیت غذایی را با دو معنای متفاوت ساده شده و کاملش را در کشور نداریم، برنامه نویسی برای امنیت غذایی در وزارت بهداشت از سال ۸۵ که بازنشسته شدم تاکنون همچنان ادامه داشته ولی بستر لازم برای اجرای آن فراهم نشده است، یعنی از ۶۰ سال پیش که PHC در کشور راه اندازی شد می توانست بستر اجرای برنامه امنیت غذایی در کشور با همکاری بین بخشی، یعنی همکاری های وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت و وزارت خانه های دیگر که متولیان واردات غذا و توزیع غذا در کشور هستند، فراهم شود.»

دولت فقط برای سیری شکمی مردم برنامه دارد

وی گفت:« اگر همه با هم از ابتدا همکاری می کردند، ممکن بود آن زمان بخشی از این وزارت خانه ها کار زیادی نیاز نداشتند ولی الان محور اصلی باشند؛ برای اینکه ما تولید کننده موادغذایی هستیم ولی بعضی وقت ها نمی دانیم که چه مواد غذایی را به چه صورت باید حمل، نگهداری و توزیع کنیم؛ الان ببینید ما برای سیری شکم یک برنامه داریم،آرد نانوایی ها توسط دولت( که البته من با دولتی کردن آن مخالفم)، توزیع می شود، یعنی دولت گندم را به صورت تضمینی از کشاورزان می خرد، این گندم را جمع آوری و سیلو می کند و بعد قسمت می کند به صنعت آسیابانی کشور و حق العمل کاری می دهد به صنعت آسیابانی تا آن را آرد کنند و بعد آرد را به صورت بسته بندی در مناطق مخنلف کشور توزیع می کند. به هرحال این می شود سیری شکمی؛ یعنی حداقل غذایی که می تواند معده را سیر کند و مردم احساس گرسنگی نداشته باشد.»

وی افزود:« بگذریم از این که همین نان در بعضی جاها به قیمت خیلی گران فروخته می شود و به هرحال فرآوری های متفاوتی بر روی آن انجام می شود ولی به هرحال این یک قسمت از برنامه ای است که به صورت کشوری است و ما از این برنامه کشوری زمانی که من در وزارت خانه بودم استفاده کردیم و دوتا ملح را، یکی اسید فولیک و دیگری آهن را به این آرد اضافه کردیم، در حد بسیار کم PPM، همانطور که سازمان های متولی سلامت در دنیا انجام می دهند و کشورهای دیگر، تا اینکه یک حداقلی از آهن و اسید فولیک به مردم برسد.»

هیچ اقدامی برای رفع کمبود ریزمغذی ها در مردم نکردیم

وی گفت:«حالا من راجع به این که این آهن از چه مرگ و میرهایی جلوگیری می کند یا اسید فولیک چه نقشی در سلامت ما دارد صرف نظر می کنم، ولی منظور من این است که ما از این بستر استفاده کردیم برای این که دو ریز مغذی مهم را به آرد اضافه کنیم و من خیلی آرزو داشتم که می توانستم که ویتامین های دیگر را که ما کمبودش را در کشور طی دو تحقیق ده ساله به نام «بررسی ریز مغذی ها در کشور»شناسایی کردیم اضافه کنیم.در این تحقیق ریز مغذی ها را در گروه های سنی جمعیت اندازه گیری کردیم، اسمش شد «پورا پژوهشی در وضعیت ریزمغذی های ایران» و ما الان برای تحقیق هایی که کردیم و نشان داد که کمبود روی، کمبود آهن، کمبود ویتامین آ و ویتامین دی در گروه های سنی جمعیت به چه صورتی است هیچ اقدامی نکردیم. چرا نکردیم؟ چون آن بستری که گفتم فراهم نبوده است.»