دیپلماسی بحران تهران جواب می دهد؟

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

 با ادامه تحرکات گروه تروریستی تحریرالشام در سوریه، موتور دیپلماسی ایران هم برای مدیریت شرایط روشن شده است، کمااینکه دیروز عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، راهی سوریه شد و طبق اخبار قرار است امروز نیز درباره تحولات منطقه با طرف‌های ترکیه‌ای دیدار کند. به گزارش شرق در همین زمینهه اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، اعلام کرد که عباس عراقچی برای رایزنی درباره مسائل منطقه‌ای به‌ویژه تحولات اخیر، به‌زودی عازم چند کشور منطقه خواهد شد. به ادعای بقائی، وزیر امور خارجه، برای گفت‌وگو با مقام‌های سوریه روز یکشنبه به دمشق می‌رود. او از آنجا به آنکارا سفر خواهد کرد و بعد از رایزنی با مقام‌های ترکیه عازم مقصد بعدی سفر خواهد شد. لازم به ذکر است که تا لحظه تنظیم گزارش خبری از دیدار عراقچی با مقامات دمشق و خروجی رایزنی‌های او در سوریه مخابره نشد. با این حال باید دید که آغاز دیپلماسی بحران می‌تواند به مدیریت تنش در سوریه منجر شود یا خیر.

البته وزیر امور خارجه صبح دیروز و پیش از عزیمت به سوریه، در مراسم گرامیداشت نیروی دریایی، با اشاره به تحولات حلب، تأکید کرد «گروه‌های تکفیری و حامیان آنها باید بدانند که در مقابل نیروهای مقاومت و نیروهایی که برای عزت و شرف کشورشان می‌جنگند، راه به جایی نخواهند برد». به گفته عراقچی، «ثابت شد که چگونه آمریکا، رژیم صهیونیستی و گروه‌های تکفیری در یک جهت حرکت می‌کنند و این یک واقعیت تاریخی است». مسئول سیاست خارجی ایران در حاشیه مراسم بزرگداشت روز نیروی دریایی ارتش به محورهای سفرش به سوریه هم پرداخت و خاطرنشان کرد «عازم دمشق هستم تا حامل پیام جمهوری اسلامی به دولت سوریه باشم. ما قاطعانه از ارتش و دولت سوریه حمایت می‌کنیم». او ادامه داد «هیچ فرقی بین رژیم ‌صهیونیستی و تروریست‌های تکفیری قائل نیستیم و معتقدیم که دشمن پس از ناکامی رژیم صهیونیستی از طریق همین گروه‌های تروریستی در تلاش برای اجرای اهداف شوم خود در ناامن‌سازی منطقه است». عراقچی در ادامه با بیان‌ اینکه میدان و دیپلماسی مکمل یکدیگر هستند، اضافه کرد «دیپلمات‌ها به پشتوانه قدرت‌های میدانی حرکت می‌کنند».

علاوه بر وزارت امور خارجه، تحولات سوریه مورد توجه رئیس‌جمهور و رئیس مجلس شورای اسلامی هم قرار گرفت. چنان‌که مسعود پزشکیان در جلسه علنی غیررسمی دیروز یکشنبه مجلس شورای اسلامی، ابراز امیدواری کرد «کشورهای اسلامی در سوریه مداخله کرده و اجازه ندهند آمریکا و اسرائیل از این وضعیت سوءاستفاده کنند». محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، هم در نشست علنی صبح دیروز مجلس شورای اسلامی و در نطق پیش از دستور خود، حملات چند روز گذشته از طرف گروهک‌های تروریستی به حلب و مناطق شمال غرب سوریه، آن‌هم دقیقا پس از برقراری آتش‌بس لبنان را محکوم کرد و سخنانش را این‌گونه ادامه داد «زمان‌بندی این تحرکات حاکی از وجود یک طراحی صهیونیستی‌-آمریکایی برای ناامن‌سازی منطقه ماست. در این شرایط لازم است که عقلای منطقه برای خنثی‌سازی این توطئه خطرناک و مقابله با اقدامات تروریست‌ها در سوریه و منطقه وارد عمل شوند». رئیس قوه مقننه تصریح کرد «ما به طور قاطع از حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه حمایت می‌کنیم و پشتیبان دولت و ملت این کشور در مقابله با گروهک‌های تروریستی هستیم. طراحان این تحرکات هم بدانند که بازی با کارت سیاه تروریسم، روزی دامن خود آنان را در سرزمین‌شان خواهد گرفت».

 آخرین اخبار میدانی در سوریه

درباره جدیدترین تحولات میدانی سوریه، تلویزیون این کشور، صبح دیروز گزارش داد ارتش سوریه در سه روز گذشته در تقابل با گروه «جبهه النصره» حدود هزار تروریست را از پا درآورده است. براساس این گزارش و به نقل از فارس، نیروی هوایی سوریه و روسیه به صورت مشترک به حملات هوایی محل استقرار جبهه النصره در استان‌های حلب و ادلب ادامه می‌دهند. وزارت دفاع سوریه نیز صبح یکشنبه اعلام کرد نیرو‌های این کشور شب‌ گذشته گروه‌های تروریستی را از چند منطقه در شمال حماه (شمال غرب سوریه) بیرون کرده‌اند. از سوی دیگر هم اسپوتنیک بامداد یکشنبه و به نقل از منابع ویژه در ادلب خبر داد که مقر فرماندهی «هیئت تحریر‌الشام» در ادلب واقع در شمال سوریه هدف حمله قرار گرفته است. به ادعای این خبرگزاری روس، گمان می‌رود که «ابومحمد الجولانی»، فرمانده این گروه تروریستی، در این مکان حضور داشته است. طبق گزارش‌ها، این مقر به وسیله جنگنده‌های روسیه و سوریه هدف قرار گرفته است. به گفته این منابع ویژه، آنچه به‌عنوان «دفتر امنیتی» هیئت تحریر‌الشام شناخته می‌شود، اطراف مقر تخریب‌شده را تحت محاصره امنیتی قرار داده و از نزدیک‌شدن اعضای گروه و غیرنظامیان جلوگیری می‌کند.

وزارت دفاع سوریه نیز بیان کرد که به‌زودی برای بازپس‌گیری همه مناطق و آزادسازی آنها از تروریسم به حمله متقابل روی خواهیم آورد. در تحولی دیگر منابع روسی گزارش می‌دهند که شبه‌نظامیان در عراق در حال آماده‌شدن برای انتقال به سوریه هستند. همچنین در تحولی دیگر برای اولین بار در سال‌های اخیر، جت‌های روسیه به الباب، دژ نیروهای ارتش ملی سوریه (SNA)، حمله کردند. رئیس امارات متحده عربی در تماسی تلفنی با رئیس‌جمهور سوریه، بر همبستگی امارات با سوریه و حمایت از این کشور در مبارزه با تروریسم و افراط‌ گرایی تأکید کرد. دیده‌بان حقوق بشر سوریه نزدیک به معارضان هم می‌گوید «ارتش سوریه در حال سازمان‌دهی مجدد مواضع نظامی خود و ایجاد نقاط جدید در حومه شهر حماه و حومه آن است. سرعت حملات هوایی گزارش‌شده روسیه در نزدیکی ادلب و حومه حلب امشب افزایش یافته است». اسکای نیوز هم خبر داد «ارتش سوریه در شمال حماه پیشروی کرده و کنترل روستای معردس را به دست گرفته است. گروه‌های مسلح کنترل شهرک خناصر در جنوب حلب را به دست گرفتند». وزارت دفاع سوریه نیز مدعی شد «نیروهای ما موفق شدند تعدادی از مناطق در حماه از‌جمله قلعه المضیق و معردس را بازپس بگیرند». همچنین گفته شد که ارتش سوریه کنترل شهرک طیبه الامام، روستای خربه الحجامة، حلفایا و صوران در حومه شمالی حماه را به دست گرفت. البته طبق برخی گزارش‌ها، کنترل شهرک صنعتی در محله شیخ نجار در شهر حلب به دست تحریر‌الشام افتاد. کلش ریپورت نیز نوشت «نیروهای دولت سوریه در حال انتقال سلاح‌های سنگین و گردان‌های زرهی به شهر حماه پس از عقب‌نشینی شورشیان از این شهر هستند. نبردی شدید ممکن است در روزهای آینده آغاز شود که مشابه نبردهایی باشد که هشت سال پیش رخ داد».

واکنش کاخ سفید به ادعای ارتباط آمریکا با حملات تحریرالشام

در بحبوحه تنش‌های جدید در سوریه، ایالات متحده مدعی شد که هیچ ارتباطی با این حملات ندارد. به نوشته انتخاب، کاخ سفید در اولین واکنش به این تحولات با صدور بیانیه‌ای واکنش نشان داد و با اتهام‌زنی به دیگر طرف‌ها تلاش کرد تا از زیر بار مسئولیت‌ خود شانه خالی کند. در این بیانیه آمده است «ما از نزدیک وضعیت سوریه را زیر نظر داریم و در ۴۸ ساعت گذشته با پایتخت‌های منطقه در تماس بوده‌ایم. امتناع مداوم نظام اسد (رئیس‌جمهور سوریه) از مشارکت در روند سیاسی مندرج در قطع‌نامه ۲۲۵۴ و اتکای آن به روسیه و ایران، شرایطی را ایجاد کرد که اکنون در حال گسترش است، از‌جمله فروپاشی خطوط نظام اسد در شمال غرب سوریه». کاخ سفید همچنین ادعا کرد «در‌عین‌حال، ایالات متحده هیچ ارتباطی با این حمله که از طرف تحریرالشام که یک سازمان تروریستی تعیین‌ شده است، ندارد».

در ادامه این بیانیه آمده است «ایالات متحده، همراه با شرکا و متحدان خود، خواستار کاهش تنش، حفاظت از غیرنظامیان و گروه‌های اقلیت و یک روند سیاسی جدی و معتبر است که می‌تواند یک بار برای همیشه با یک راه‌حل سیاسی مطابق با قطع‌نامه ۲۲۵۴ به این جنگ داخلی پایان دهد. ما همچنین به دفاع و حفاظت کامل از پرسنل و مواضع ارتش ایالات متحده ادامه خواهیم داد، که برای اطمینان از اینکه داعش هرگز نمی‌تواند دوباره در سوریه زنده شود، ضروری است». سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا نیز در واکنش به این تحولات عنوان کرد «واشنگتن اوضاع سوریه را از نزدیک زیر نظر دارد. ایالات متحده هیچ ارتباطی با تحولات جاری در سوریه ندارد». او افزود: «نیاز به یک راه‌حل سیاسی جدی در سوریه وجود دارد که با قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل در‌این‌باره مطابقت داشته باشد».

همچنان متهم ردیف اول

اگرچه با آغاز ناامنی‌های سوریه طیفی از تحلیل‌ها، اخبار و گزارش‌ها به نقش اسرائیل و آمریکا اشاره دارد، اما همچنان ترکیه و شخص اردوغان به‌عنوان متهم ردیف اول تحرکات تحریرالشام شناخته می‌شود، تا جایی که تکذیبیه‌های مکرر آنکارا و رد ادعاها درباره نقش ترکیه در شروع دور جدید درگیری‌های سوریه هم تأثیری در تغییر نگاه‌ها نداشته است. در همین زمینه استیون کوک، عضو اندیشکده «شورای روابط خارجی آمریکا» باور دارد «رهبران ترکیه در حال بازبینی دوباره سیاست خود در قبال سوریه هستند. اگر اسد سقوط کند، اردوغان می‌خواهد نفوذی منحصر‌به‌فرد در دمشق داشته باشد. البته راهی طولانی در پیش است».

وال استریت ژورنال هم در تحلیلی نوشت: «بسته به اینکه در هفته‌ها و ماه‌های آینده وضعیت درگیری در سوریه چگونه پیش برود، سقوط حلب می‌تواند به آنکارا نقشی مسلط در آینده سوریه بدهد که لزوما چیزی نیست که اسرائیل از آن خشنود باشد». نشریه عرب‌زبان «المجله» در لندن هم ارزیابی خود را از نقش ترکیه در تحولات سوریه دارد و می‌نویسد: «به نظر می‌رسد که اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، قبل از آغاز رسمی ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ خواسته است از نقش اندک ایران و «حزب‌الله» در سوریه و مشغولیت روسیه در جنگ اوکراین بهره‌برداری کند تا واقعیت‌های جدیدی ایجاد کند، همان‌طور که پیش‌تر در جنگ قره‌باغ و لیبی انجام داده بود». در ادامه همین مطلب آمده است «آنکارا از گروه‌های سوری و هیئت تحریر‌الشام حمایت نظامی و اطلاعاتی می‌کند. همچنین نیروهای ترکیه و پایگاه‌های نظامی و تجهیزات ترکی در مناطق شمالی سوریه حضور دارند، بنابراین عملیات فعلی که بازدارندگی از تجاوز نام گرفته، بدون موافقت آنکارا امکان‌پذیر نبوده است».

به گفته منابع آگاه از مواضع آنکارا، «اردوغان از این عملیات نظامی به‌عنوان ابزاری برای فشار به بشار اسد استفاده می‌کند، چرا‌که بشار پیش‌تر، از دیدار با او خودداری کرده بود، مگر اینکه نیروهای ترکیه از سوریه خارج شوند. اردوغان همچنین قصد دارد با استفاده از ضعف ایران و کاهش قدرت حزب‌الله به محاصره نیروهای دموکراتیک سوریه بپردازد. گفته می‌شود که اردوغان همچنین می‌خواهد موقعیت خود را پیش از رسیدن ترامپ بهبود بخشد، و برخی این وضعیت را مشابه حمایت‌های او از دولت طرابلس در لیبی و جمهوری آذربایجان در قره‌باغ می‌دانند». گفتنی است که در پایان سال ۲۰۱۶، اردوغان با پوتین توافقی انجام داد که به نیروهای دولت سوریه این امکان را می‌داد تا کنترل مناطق شرقی حلب را به دست آورند و در ازای آن ترکیه ارتباطات یک موجودیت کُرد در شمال سوریه را قطع کند. از آن زمان، حلب تحت کنترل نیروهای دمشق قرار گرفت. وزارت خارجه ترکیه هم روز جمعه اعلام کرد که درگیری‌ها «منجر به تشدید تنش‌های ناخواسته در منطقه شده است» و افزود که آنکارا هشدار داده که حملات اخیر به ادلب (منطقه‌ای که تحت کنترل مخالفان است)، روح توافقات کاهش تنش را تضعیف کرده و اجرای آن را مختل می‌کند./شرق