ایران و روسیه: شریکانی که مدل جدیدی از روابط بین‌الملل را آزمایش می‌کنند

یکی از نمادهای این نزدیکی، انجام رزمایش‌های مشترک نظامی از دریای خزر گرفته تا خلیج فارس است که به‌طور مرتب برگزار می‌شود. در بعد اقتصادی، یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها، امضای توافق‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری مسکو است. این توافق که قرار است از سال 2025 اجرایی شود، موجب کاهش تعرفه‌ها برای 90 درصد از کالاهایی می‌شود که بین ایران و کشورهای عضو این اتحادیه، از جمله روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان، مبادله می‌شوند.

این پیشرفت‌ها تنها به تجارت محدود نمی‌شود. ایران و روسیه سیستم‌های پرداخت ملی خود را یکپارچه کرده‌اند، به‌طوری‌که از سال 2024، کارت‌های بانکی ایران در دستگاه‌های خودپرداز روسی و کارت‌های روسی نیز در خودپردازهای ایران قابل استفاده خواهند بود. این گام به‌ویژه برای ایران که تاکنون چنین توافقاتی را با کشورهای دیگری نظیر چین یا ترکیه نداشته است، یک تحول بزرگ به‌شمار می‌آید.

در زمینه بین‌المللی، مسکو از ایران حمایت کرده تا به چندین سازمان مهم بپیوندد. پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سال 2023 و پیوستن ایران به گروه بریکس در 2024، گام‌های مهمی در راستای تقویت جایگاه جهانی تهران به شمار می‌آیند.

مدل جدید روابط بین‌الملل

روابط ایران و روسیه به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان یک "آزمایشگاه" برای مدل‌های جدید دیپلماسی و اقتصادی دیده می‌شود. همان‌طور که در پروژه ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر در دهه 2000 شاهد بودیم، روسیه از ایران به‌عنوان یک فضای آزمایشی برای سیاست‌های جدید خود استفاده کرده است. این پروژه که اولین بار آژانس هسته‌ای روسیه را وارد فعالیت‌های بین‌المللی کرد، الگویی برای دیگر پروژه‌های هسته‌ای روسیه در کشورهای مختلف خاورمیانه مانند ترکیه و مصر شده است. اکنون، روسیه در حال مذاکره با کشورهای دیگری مانند مصر و امارات متحده عربی برای توافقات مشابه است.

همچنین، روسیه در حال تلاش برای یکپارچه‌سازی سیستم‌های مالی و پرداختی ایران و سایر کشورهای بریکس است. مدل پرداختی که بین ایران و روسیه پیاده‌سازی شده، قرار است به الگویی برای پیوند دادن سیستم‌های مالی کشورهای دیگر تبدیل شود.

فشارهای خارجی و تأثیر آن بر روابط تهران و مسکو

این نزدیکی میان ایران و روسیه به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی ممکن است در شرایطی تحت فشار قرار گیرد. دولت ترامپ در گذشته سیاست "فشار حداکثری" را علیه ایران اعمال کرده بود که یکی از نتایج آن، فشارهای شدید اقتصادی و انزوای بین‌المللی تهران بود. حتی تحت حکومت جو بایدن نیز، تحریم‌ها و فشارها علیه ایران ادامه یافته است.

با این حال، فشارهای آمریکا به‌ویژه در زمینه اقتصادی نتوانسته است روابط ایران با روسیه را تغییر دهد. برعکس، بسیاری از سیاست‌های آمریکا باعث تسریع در تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران و روسیه شده است. روسیه همچنین احتمال دارد به‌دنبال یک تغییر در سیاست خارجی آمریکا باشد، مثلاً پیشنهاد کاهش تحریم‌ها علیه روسیه در ازای قطع همکاری‌های مسکو با تهران. با این حال، بعید است مسکو از همکاری با ایران عقب‌نشینی کند، چرا که ایران برای روسیه شریک استراتژیکی محسوب می‌شود که هیچ‌چیز برای از دست دادن در روابط خود با غرب ندارد.