دوشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۳
نویسنده: محمد حسین معصوم‌زاده، کارشناس ارشد از دانشگاه تهران
در هفته‌های اخیر، جریانی تحلیلی در ایران به راه افتاده است که سعی دارد شرایط قفقاز جنوبی را عادی و تنش‌های میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را به سمت فروکش کردن نشان دهد. این جریان که برخی از سفرای سابق جمهوری اسلامی ایران در باکو آن را نمایندگی می‌کنند، معتقدند شرایط در این منطقه بیش از هر زمان دیگری به صلح نزدیک‌تر است. اما این گزاره تا چه حد پایه در واقعیت میدانی در قفقاز جنوبی دارد؟ آیا همان طور که نمایانده می‌شود، باکو و ایروان به سمت صلح حرکت می‌کنند؟
اگر از منظر توازن قوا به منطقه نگاه کنیم، سطح قوای طرفین در وضعیت کنونی نابرابر است و به‌طور واضح کفه ترازو به سمت باکو و به ضرر ایروان سنگینی می‌کند. باکو به مدد درآمدهای نفتی پس از ۲۰۰۶ توانست نیروی نظامی خود را بازسازی کند و تجهیزات مدرن جنگی در ارتش خود به خدمت گیرد. باکو در ماه‌های اخیر نیز سعی دارد با خرید پهپاد و جنگنده قدرت دفاعی خود را به‌طور فعال افزایش دهد. در این راستا کمک ترکیه و رژیم صهیونیستی را نمی‌توان نادیده گرفت.
از سوی دیگر ارمنستان به‌دلیل محدودیت‌های خود نتوانست در این زمینه توفیقی حاصل کند. همین امر به شکل‌گیری جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ با برتری واضح طرف آذربایجانی منجر شد. این وضع نابرابری در تجهیزات همچنان هم باقی است و خریدهای نظامی ایروان از فرانسه و هند نتوانسته این شکاف را ترمیم کند.
همچنین با نگاهی به متحدان دو کشور، باز هم باکو از شرایط بهتری برخوردار است. ترکیه – به‌عنوان یکی از اعضای مؤثر ناتو – همواره پشتیبانی‌های نظامی قابل توجهی از باکو به عمل آورده است. این مسئله از سال ۲۰۲۱ و امضای توافقنامه شوشی میان باکو و آنکارا به مرحله جدیدی وارد شد که میزان حمایت نظامی ترکیه از جمهوری آذربایجان را افزایش دارد.
علاوه بر این رژیم صهیونیستی نیز در این تنش‌ها حمایت قاطع خود از باکو را نشان داده و سیل تجهیزات نظامی اسرائیلی کمک شایانی به جمهوری آذربایجان در برتری‌های خود مقابل ارمنستان کرده‌است. در طرف مقابل، ارمنستان وضعیت مناسبی ندارد و روابط ایروان با مسکو – به‌عنوان متحد سنتی این کشور – از سال ۲۰۱۸ رو به کاهش بوده‌است. ارمنستان در جنگ ۲۰۲۰ و همچنین در تجاوزات پراکنده به خاک خود توسط باکو در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ با این واقعیت تلخ متوجه شد که سازمان پیمان امنیتی جمعی به رهبری روسیه پشتیبان مناسبی از این کشور نیست و دیگر دست حمایت مسکو را بر سر خود ندارد.
دولت ارمنستان تلاش کرد از ظرفیت‌های اتحادیه اروپا و به‌طور خاص کشور فرانسه برای پر کردن این خلأ استفاده کند که مشخصاً این تلاش‌ها با توفیق همراه نشد. بررسی تحرکات اخیر در منطقه نیز نشان از آن دارد که بیش از آنکه صلح محتمل باشد، باید صف‌آرایی نظامی جدیدی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را شاهد باشیم. باکو مدتی پیش، پس از مکثی کوتاه با استفاده از ناوگان بدون سرنشین ساخت ترکیه خود، شناسایی مواضع ارمنی‌ها را در طول کل مرز از سر گرفت.
چهار پهپاد بایرکتار تی‌بی۲ از دو پایگاه هوایی دالار و کردامیر گشت‌های پنج تا شش ساعته را از ایجوان شروع کردند و در سیونیک به پایان رساندند. علاوه بر این، یک پهپاد آکینچی بیش از نیم روز از پایگاه هوایی سالیان فعالیت‌های شناسایی خود را در قلمرو قره‌باغ در امتداد مرزهای ارمنستان و ایران انجام داد. جمهوری آذربایجان به بهبود و ارتقای نیروهای مسلح خود ادامه می‌دهد. روزهای گذشته مشخص شد که در آینده‌ای نزدیک، یک تیپ پهپادی به‌عنوان بخشی از نیروهای مسلح این کشور ایجاد خواهد شد. این شامل تمام واحدهای نظامی دارای هواپیماهای بدون سرنشین است که در شش فرودگاه و پایگاه هوایی مانند سالیان، گوزدک، کردامیر، یولاخ، دالار و نخجوان در خدمت هستند. تیپ پهپادی مذکور دارای پهپادهای شناسایی، انتحاری و رزمی پهپادهای بایرکتار و اکینجی ساخت ترکیه و پهپاد انتحاری هاروپ اسرائیلی را شامل می‌شود. بایراکتار و هاروپ در پیروزی باکو در جنگ دوم قره‌باغ نقش مهمی ایفا کردند.
با توجه به عدم توازن قوا میان باکو و ایروان و همچنین شواهد موجود در خصوص تحرکات طرف آذربایجانی در تجهیز خود و دست نکشیدن از گفتارهای تهاجمی علیه ارمنستان، ادعای نزدیکی صلح پایدار در منطقه قفقاز جنوبی رد می‌شود و بالعکس احتمالاً باید درگیری جدیدی در منطقه را شاهد باشیم. هر درگیری جدید در منطقه، به مانند درگیری سال ۲۰۲۰، به‌طور مستقیم منافع جمهوری اسلامی ایران را مورد تهدید قرار می‌دهد.