شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳
چندی پیش، حضرت آیت الله خامنه ای رهبرمعظم انقلاب اسلامی در بخشی از بیانات خود در دیدار نوروزی مسئولان و کارگزاران نظام، بر استفاده از ظرفیت دریا و اقتصاد دریاپایه و همچنین کریدور شمال جنوب برای بهبود اقتصاد کشور تاکید کردند و تمرکز مسئولان بر این حوزه و پیگیری جدی آن تا حصول نتیجه را خواستار شدند.
ایشان فرمودند: مسئله مسیر شمال ـ جنوب است که مدّتها است در کشور صحبتش هست و درست است؛ باید انجام بگیرد. الان در کشورها یک رقابتی به وجود آمده برای اینکه مسیرهای تجارت بین‌المللی را از داخل خودشان [عبور دهند]. این کشور میخواهد از داخل خودش این مسیر را انجام بدهد، آن کشور میخواهد از داخل خودش. ما جای حسّاسی قرار داریم؛ جای ما از لحاظ جغرافیایی خیلی حسّاس است؛ یعنی در این منطقه شاید هیچ کشوری نباشد که یک چنین موقعیّت ممتازی داشته باشد. موقعیّت ما ممتاز است. این مسیر شمال ـ جنوب را [توسعه بدهیم]؛ البتّه مسیرهای دیگر هم هست [مانند] شرق و غرب، [ولی] مهم‌ترینش این است. مسیر شمال ـ جنوب را دنبال کنیم که داوطلب هم دارد؛ از دولتهای خارجی کسانی هم هستند که میتوانند در این زمینه همکاری کنند؛ این را دنبال کنید.
افزون بر این، این کریدور که میتواند اتصال اوراسیا را تغییر دهد، تا اندازه ای اهمیت دارد که ایگور لویتین دستیار ویژه ولادیمیر پوتین پس از گذشت سه ماه از سفر پیشین خود،، در ماه جاری به تهران آمد و با علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در خصوص تسریع آغاز عملیات اجرایی کریدور شمال_جنوب دیدار و گفتگو کرد. در آن ملاقات روند اجرایی سازی توافقات دو کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی و بانکی، به ویژه سرعت دادن به آغاز عملیات اجرایی تکمیل دالان شمال- جنوب مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
در همین راستا، خبرنگار بازار گفتگویی با «محسن پاک آیین»، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان، سفیر اسبق ایران در ازبکستان، زامبیا و تایلند و کارشناس ارشد مسائل بین الملل در خصوص اهمیت راه اندازی هر چه سریع تر کریدور شمال_جنوب ترتیب داده که در ادامه می خوانیم.
* همانطور که می‌دانیم بحث کریدور شمال جنوب از مدتها پیش مورد توجه و پیگیری مقامات روس و ایران هست؛ به طوری که چندی پیش رهبر معظم انقلاب هم بر راه اندازی این مسیر هرچه زودتر تاکید کردند. اخیرا هم فرستاده ویژه رئیس جمهور روسیه برای پیگیری این موضوع به تهران آمده و دیداری با علی شمخانی در این زمینه برگزار کرده است. از نظر شما اهمیت راه اندازی این کریدور در شرایط تحریم، جنگ اوکراین، بن بست برجام و تحولات منطقه ای چیست؟ تا چه اندازه به تحقق اهداف اقتصادی ایران کمک می‌کند؟
همانطور که مقام معظم رهبری در بیانات اخیر خود اشاره داشته و در بیانات پیشین نیز این موضوع را مورد تاکید قرار داده اند، با توجه به موقعیت ممتاز ایران در حوزه جغرافیایی و اینکه جمهوری اسلامی به عنوان حلقه و پل اتصال آسیای مرکزی و شرق آسیا به آبهای خلیج فارس و دریای عمان و همچنین اروپا قلمداد می شود، اهمیت احداث و تکمیل کریدور شمال_جنوب مضاعف است.
در مقطع فعلی به خصوص پس از جنگ اوکراین، ناامن شدن دریای سیاه و تحریم خطوط آهن و دریایی روسیه توسط غربیها، توجه به کریدورهای موازی و جایگزین در میان کشورهای آسیایی، اروپایی و حتی افریقایی افزایش پیدا کرده است
در مقطع فعلی به خصوص پس از جنگ اوکراین، ناامن شدن دریای سیاه و تحریم خطوط آهن و دریایی روسیه توسط غربیها، توجه به کریدورهای موازی و جایگزین در میان کشورهای آسیایی، اروپایی و حتی افریقایی افزایش پیدا کرده است. در این میان، مسیر شمال به جنوب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مسیر در حال حاضر، به صورت جاده ای فعال است، اما آن موضوعی که می تواند اهمیت این مسیر را مضاعف کند، تکمیل خط آهن رشت_آستارا است. این خط آهن حدود ۱۶۴ کیلومتر است که آستارا را به رشت متصل می کند. از رشت، ما تا بندرعباس و مرز ترکیه، دارای خط آهن هستیم که کشورهایی نظیر روسیه، قفقاز و حتی چین می توانند از این مسیر استفاده کرده و بهره مند شوند. برای مثال، چین هم اکنون از خطوط ریلی قزاقستان، ترکمنستان به ایران استفاده کرده و اقلام خود را از این مسیر به بندر عباس یا به اروپا صادر می کند.
چنانچه خط آهن رشت_آستارا تکمیل شود، چین می تواند از مسیر روسیه و عبور از دریای خزر با حمل و نقل دریایی، خود را به آستارا رسانده و کالاهای خود را به بندر عباس منتقل نماید. لذا، این خط آهن بسیار اهمیت دارد و جدا از درآمدزایی از منظر حمل و نقل و ترانزیت برای ایران، به لحاظ تجاری نیز، حمل و نقل کالاهای تجاری از طریق خطوط ریلی ۷ برابر خواهد شد و خود به خود منجر به رونق صادرات غیرنفتی خواهد شد.
بر همین اساس، به منظور احداث راه آهن رشت_آستارا، جمهوری اسلامی میتواند در دو مرحله وارد کار شود: اول اینکه، خط آهن رشت به بندر انزلی و کاسپین را احداث کرده که ۳۵ کیلومتر بیشتر نیست و انجام این کار قابل دسترس است. درصورتی که این اتفاق رخ دهد، کشورهای حاشیه خزر می توانند کالاهای خود را از مسیر دریا به بندر کاسپین رسانده و از آنجا از مسیر ریلی به رشت و سپس خطوط آهن ایران متصل کرده و به اروپا و آبهای آزاد خلیج فارس ودریای عمان دست پیدا کنند. مرحله دوم نیز از مسیر بندر انزلی به آستارا می تواند ادامه پیدا کند.
بنابراین، برای انجام این کار، کشورهایی مانند روسیه و جمهوری آذربایجان که از احداث این خط آهن منتفع خواهند شد، آماده مشارکت هستند و کمیسیون سه جانبه ای میان ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان تشکیل شده که با فعال شدن این کمیسیون، جذب و مشارکت این دو کشور و حتی کشورهای دیگر برای انجام این کار ضروری است.
* راه اندازی کریدور شمال_جنوب میتواند موجب بهبود روابط ایران با اوراسیا شود. عضویت رسمی ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا تا چه اندازه در میزان مشارکت ایران در این کریدور موثر است؟
اهمیت خط آهن رشت_آستارا در حوزه اوراسیا مشهود است. کشورهای حوزه اوراسیا به لحاظ اقتصادی و برخورداری از بازارهای بزرگ در کنار برخورداری از زمینهای کشاورزی و ظرفیتهای بالای گردشگری، از اهمیت بالایی برخوردار هستند؛ در حالی که حدود ۶۰ درصد از منابع نفتی، گازی و معدنی جهان نیز مربوط به این منطقه است. همچنین، بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان، در این منطقه قرار گرفته و آن طوری که پیش بینی های نشان می دهد، در ۲۵ سال آینده، منطقه اوراسیا اقتصاد جهان را هدایت خواهد کرد و همین منطقه قادر خواهد بود تا اقتصاد و قدرت اقتصادی را از غرب به شرق منتقل کند.
با توجه به اینکه تمامی کشورها در پیرامون جمهوری اسلامی به دنبال توسعه مسیرهای حمل و نقلی خود هستند، افزایش اهتمام و تلاش مسئولین برای احداث خط آهن رشت_آستارا امری ضروری است؛ به طوری که ایران نباید از رقابت جهانی عقب بیفتد
یکی از موضوعات مهم اوراسیا مسئله حمل و نقل و تکمیل خط آهن رشت_آستارا، احداث کریدور شمال_جنوب و در ادامه خط آهن زاهدان به چابهار است. با توجه به اینکه در منطقه اوراسیا سه کشور مهم و کلیدی مانند روسیه، ایران و چین قرار دارند، این مسیرها دسترسی چین را از مسیر این کریدور به آسیای مرکزی، منطقه قفقاز و آسیای جنوبی مانند افغانستان و پاکستان فراهم خواهد کرد.
افزون بر این، با توجه به اینکه یکی از مزیتهای ایران قرار گرفتن در منطقه جغرافیایی به عنوان پل اتصال آسیا به اروپا است، افزایش اهتمام و تلاش مسئولین برای احداث این خط امری ضروری است؛ به طوری که ایران نباید از رقابت جهانی عقب بیفتد، چرا که تمامی کشورها در پیرامون جمهوری اسلامی به دنبال توسعه مسیرهای حمل و نقلی خود هستند.
حتی نهادهای پولی بین المللی مانند بانک جهانی و بانک توسعه آسیا، آمادگی خود را برای اعطای وام در جهت راه اندازی این مسیرها به خصوص پس از جنگ اوکراین اعلام کرده اند. لذا، اگر ایران در احداث خط آهن رشت_آستارا، زاهدان به چابهار و تکمیل کریدور شمال_جنوب کوتاهی کند، متضرر خواهد شد.
* با توجه به توافق اخیر ایران و عربستان ، دو کشور تا چه اندازه می توانند از کریدور شمال جنوب و به طور کلی کریدورهای منطقه ای متنفع شوند؟
با توجه به روند مثبتی که در روابط ایران و کشورهای خلیج فارس به خصوص عربستان و امارات مشاهده شده و این روابط دارای آینده روشنی خواهد بود، این کشورها می توانند از این خط آهن و مسیر شمال به جنوب استفاده کنند که از جنوب کالاهای صادراتی خود را به شمال در آسیای مرکزی، شرق آسیا، چین و روسیه منتقل کنند.
مزایای احداث خط آهن رشت_آستارا و همچنین موقعیت ممتاز حمل و نقل و ترانزیتی ایران می تواند به عربستان کمک کند تا از مسیرهای ریلی و جاده ای ایران در مسیر جنوب به شمال استفاده کرده و کالاهای خود را منتقل نماید
لذا، مزایای احداث خط آهن رشت_آستارا و همچنین موقعیت ممتاز حمل و نقل و ترانزیتی ایران می تواند به عربستان کمک کند تا در کنار حمل و نقل دریایی که هم پرهزینه بوده و هم اینکه نمی تواند حجم بالایی از کالا را حمل کند، از مسیرهای ریلی و جاده ای ایران در مسیر جنوب به شمال استفاده کرده و کالاهای خود را منتقل نماید.
منبع/بازار