يکشنبه ۰۴ آذر ۱۴۰۳
از ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ و امضای توافق سه جانبه پکن کماکان محافل رساانه‌ای و سیاسی در منطقه و جهان احیای روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می دهند و همچنان تبعات آن را بر تحولات غرب آسیا و فراتر از آن تحلیل می کنند. چرا که ازسرگیری مناسبات دوجانبه تهران - ریاض سرآغازی بر اتفاقات مهم دیگری نظیر توافق عربستان با انصارالله و پایان جنگ یمن، نزدیکی ریاض و دمشق و ترمیم شکاف جریان های فلسطینی با عربستان بود.
البته امکان وقوع رویدادهای دیگری از جمله ترمیم مناسبات منطقه‌ای ایران و ازسرگیری روابط با کشورهایی نظیر بحرین، اردن و مصر هم وجود دارد. از این رو به نظر می رسد که همچنان این اتفاق (احیای روابط ایران و عربستان) مورد توجه رسانه ای باشد. با در نظر گرفتن این نکته فعلاً سایه این توافق به قدری سنگین است که از اهمیت آینده مذاکرات هسته ای و احیای برجام کاسته شده است تا جایی که این گزاره به ذهن متبادر می شود آیا تهران با این توافق خود را بی نیاز از تعیین تکلیف اختلافات با آژانس و احیای برجام می داند؟
این سوالی بود که در نشست خبری دوشنبه هفته جاری هم از ناصر کنعانی پرسیده شد. سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ارتباط با حل مسائل بین ایران و کشورهای منطقه بدون برجام تصریح کرد که دولت سیزدهم از ابتدای تشکیل بر این موضوع تاکید داشت که موضوع برجام، صرفا یکی از موضوعات مرتبط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است و در همین چارچوب بر این موضوع تاکید شد که دولت اقتصاد و معیشت مردم را به موضوع برجام گره نمی‌زند.
کنعانی با بیان اینکه ما همواره به مسیر مذاکره و دیپلماسی پایبند بودیم و مسئولانه در میز مذاکرات حاضر شدیم، یادآور شد که ما توسعه روابط خارجی خود را موکول به روند برجام مثلا پیشرفت یا عدم پیشرفت آن نکردیم. جمهوری اسلامی ایران دارای ظرفیت‌های فراوانی است و در معادلات منطقه ای به دلیل ظرفیت‌های موثر و تعیین کننده اش همواره یکی از اعضای اثرگذار در تحولات بوده است. سخنگوی دستگاه دیپلماسی ادامه داد که با توجه به ظرفیت‌های ملی جمهوری اسلامی ایران و تغییر شرایط بین‌المللی دولت جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد از این فرصت در راستای تحول منافع ملی خود استفاده کند و در جهت همگرایی هر چه بیشتر منطقه‌ای حرکت کنیم.
کنعانی با اشاره به تحولات اخیر در منطقه، آن را نشان دهنده موفقیت رویکرد منطقه گرایی و سیاست همسایگی ایران دانست و خاطرنشان کرد که تهران در روابط خارجی خود را محدود به یک منطقه و بلوک خاص نمی‌کند و توسعه روابط با کشورهای مختلف مورد توجه ما است.
فارغ از اینکه ادعاها و مواضع مطرح شده تا چه اندازه با واقعیت های جاری در صحنه سیاست خارجی ایران انطباق دارد، باید اذعان داشت نمی توان آینده مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام را ولو با امضای توافق پکن و بهبود مناسبات منطقه ای تهران نادیده گرفت. باید پذیرفت که سمت‌وسوی مناسبات منطقه‌ای که روابط ایران با عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس و خاورمیانه هم در آن جای می‌گیرند، تابعی از تحولات بین‌المللی است.
به این معنا که اگر روابط ایران با قدرت‌های بزرگ درست شود، به تبعش مناسبات تهران با بازیگران منطقه‌ای هم در مسیر درست هدایت می‌شود؛ ولی لزوما روند عکس آن صادق نیست؛ چراکه در اثرگذاری مستقیم احیای روابط ایران و عربستان بر روابط تهران با قدرت‌های بزرگ باید تشکیک کرد؛ منافع قدرت‌های بزرگ تابع ملاحظات منطقه‌ای نیست؛ بنابراین پیامد روابط ایران و عربستان، الزاما به معنی بهبود روابط ایران و غرب نخواهد بود.
در‌عین‌حال باید در نظر داشت که اکنون وضعیت اقتصادی و معیشتی و نیز تحولات سیاسی و اجتماعی در داخل ایران کماکان شکننده است. در کنار آن چالش‌های سیاست خارجی کشور در سال گذشته با تمرکز بر سه موضوع جنگ اوکراین، اختلافات پادمانی و آینده برجام و نیز موضوع حقوق بشر کماکان بلاتکلیف مانده است. به‌همین‌دلیل باید آینده برجام در سایه احیای روابط تهران - ریاض به شکل دقیق‌تر بررسی شود تا به این سؤال پاسخ داد که توافق پکن و احیای روابط ایران و عربستان از اهمیت احیای برجام کاسته است یا به موازات بهبود مناسبات منطقه‌ای تهران با کشورهای عربی همچنان مذاکرات هسته‌ای ضرورت خود را حفظ کرده است؟/شرق