دوشنبه ۰۵ آذر ۱۴۰۳
هفتاد و نهمین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، با حضور ۱۹۳ عضو و همراه با زرق و برق‌های فراوان در نیویورک آغاز به‌کار کرد. حضور رؤسای جمهور، نخست‌وزیران و وزیران امور خارجه در این اجلاس، همراه با سخنرانی‌های آنها، آئینه‌ای از روابط بین‌المللی معاصر است که در آن موضوعات، مسائل و بحران‌ها فراوان، اما راه حل‌ها محدود، اتفاق نظرها اندک و سرخوردگی‌ها از شرایط جهانی گسترده می‌باشد. هر چند که بحران غزه و لبنان و همچنین جنگ اوکرائین، بر بحث‌ها سایه افکنده بود، اما بحران‌های بین‌المللی محدود به این‌ها نبوده و نیست.
رهبران کشورها، هرکدام سیاهه‌ای متفاوت از نگرانی‌ها و اولویت‌های خود را ارائه دادند و بسیار متناقض صحبت کردند و از همه بحث‌برانگیزتر، سخنرانی نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی بود که در نهادی که برای برقراری صلح برپا شده، طبل جنگ زد و به طرز بی‌سابقه‌ای به سازمان ملل به خاطر موضع‌گیری‌های متعدد علیه آن رژیم حمله کرد.
در این میان، تقریباً همه اعضاء، به لزوم ایجاد اصلاحات در سازمان ملل پرداختند. گویی هیچ کدام از صد و نود و سه عضو، از این نهاد بین‌المللی راضی نیستند. در چنین متنی، این پرسش مطرح می‌شود که سازمان ملل و مخصوصاً این اجلاس مجمع عمومی چه کارکردهایی دارند؟ این پرسش در میانه تناقض‌هایی که در رفتار و گفتار اعضای ملل متحد در برخورد با این سازمان حائز اهمیت است.
تناقض در این است که همه از سازمان ملل ناراضی هستند ولی هیچ عضوی هم حاضر به ترک آن نیست. در پاسخ به پرسش مطرح شده باید گفت که سازمان ملل متحد، کارکردهای مشخص و معینی دارد که در طی زمان شکل گرفته و برای درک روابط بین‌المللی فعلی مهم و در خور عنایت‌اند. منظور از کارکردها، آنچه که عضویت در سازمان ملل در عمل برای اعضاء به همراه می‌آورد، می‌باشد. این کارکردها عبارتند از «کارکرد ایجاد فرصت تعاملات دیپلماتیک»، «کارکرد نمایش سیاسی چندلایه» و «کارکرد تولید هنجارهای بین‌المللی».
سازمان ملل متحد، در هفتاد و نه سالگی خود، تداوم دیپلماسی چندجانبه است که تاریخی حدود دو قرنه دارد. از ۲۰۰ سال پیش با تشکیل سازمان‌های بین‌المللی، امکانی فراروی دیپلماسی قرار گرفت که دیپلمات‌ها در اجلاس‌های مربوطه، با گروهی از کشورها، به صورت یک‌جا جمع شوند.
از اولین سازمان‌های بین‌المللی که کشورهای مختلف، منجمله ایران به عضویت آن درآمدند، سازمان بین‌المللی تلگراف بود. عضویت ایران در دهه ۱۸۶۰ انجام گرفت و جالب آنکه این سازمان در ادامه تحول خود به اتحادیه بین‌المللی مخابرات راه دور تبدیل شده و در حال حاضر فعال می‌باشد و این نوع از تعاملات دیپلماتیک چندجانبه، مسیر رشد خود را طی کرده و ابتدا در جامعه ملل، بعد از جنگ جهانی اول و سازمان ملل متحد بعد از جنگ دوم جهانی به اوج رسید.
تقریباً هیچکدام از سازمان‌های بین‌المللی که اعضای تشکیل‌دهنده آنها، دولت‌ها هستند و چندین سازمان را شامل می‌شوند، به اهداف و انتظارات تعیین شده اولیه در اساسنامه‌ها و پیشنهادهای خود به صورت کامل نرسیده‌اند و نخواهند رسید. اما همگی فرصت‌هایی برای تعاملات دیپلماتیک فراهم کرده و می‌کنند که در هیچ فرصت، مکان و نهاد دیگری، این امکان وجود ندارد. تقریباً عمده‌ترین کارکرد مجمع عمومی سازمان ملل متحد همین تولید فضای تعامل دیپلماتیک است.
اغراق نخواهد بود اگر گفته شود رهبران و رؤسای جمهور به‌طور متوسط با ۱۰ تا ۱۵ همتای خود و وزاری خارجه بین ۳۰ تا ۷۰ وزیر خا رجه هم سطح خود ملاقات و دیدار می‌کنند. جالب آنکه این دیدارها، هم به صورت همه جانبه و هم به صورت چندجانبه صورت می‌گیرد. بدین معنی که وزرای خارجه عضو نهادها و سازمان‌های بین‌المللی متعدد، مثل اتحادیه آفریقائی، اتحادیه اروپایی، سازمان همکاری اسلامی و نظائر آنها، در اجلاس مجمع عمومی جلسات دیدار خود را برگزار می‌کنند.
البته این کارکرد بین‌المللی را باید در کنار کارکرد نمایش سیاسی چندلایه مدنظر قرار داد. سیاست است و نمایش و عمدتاً نمایش‌ها، با سخنرانی‌ها و نطق‌هایی همراه است که هدف‌های چندلایه و چندگانه‌ای را دنبال می‌کنند سیاستمداران شرکت کننده در اجلاس مجمع عمومی با نطق‌های سیاسی خود، از یک طرف، موضع کشورشان را بیان می‌دارند و از سوی دیگر، شاید پیش از بیان موضع بین‌المللی کشورشان، از فرصت سخنرانی در اجلاس مجمع عمومی ملل متحد، برای مصارف سیاسی داخلی خود بهره می‌گیرند.
با این نطق‌های بین‌المللی، در حقیقت در پی حفظ پایگاه‌های خود در داخل هستند. برخی برای هم حزجی‌های خود، فی‌الواقع نطق انتخاباتی می‌کنند. بخشی از سخنرانی بایدن در اجلاس مجمع عمومی متمرکز متوجه بر انتخابات پیش روی آمریکا و حمایت از هریس، کاندید دمکرات‌ها است نطق نخست وزیر رژیم صهیونیستی، بی‌تردید، برای محکم کردن جایگاه خود در سیاست داخلی است. در مواردی و در این نطق‌ها، افراد خاصی در متن درونی و نه بین‌المللی سیاسی، مدنظر هستند.
اما کارکرد بسیار مهم و قابل اعتنایی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، کارکرد هنجارسازی بین‌المللی این اجلاس‌هاست. در همین اجلاس هفتاد و نهمین مجمع عمومی، اجلاس در سطح سران کشورها، به مدت دو روز، با عنوان «اجلاس سران آینده» برگزار گردید و اسناد مهمی به تصویب رسید که کمتر در کانون اخبار قرار گرفت.
این اجلاس، بیست سال بعد از اجلاس سران جامعه اطلاعاتی برگزار گردید. محوریت در اجلاس سران جامعه اطلاعاتی با سازمان بین‌المللی مخابرات راه دور بود که به موضوع دانش ارتباطات و وضعیت دیجیتالی دنیا می‌پرداخت. در اجلاس سران آینده، سندی در مورد چگونگی وضعیت اجتماعی واقتصادی و توسعه پایدار به تصویب رسید که بخشی به مسائل دیجیتالی و چالش‌های مربوطه به شکافه‌های دیجیتالی دنیا و کلا آینده دیجیتالی بشر اختصاص دارد. این سندی مهم و هنجارساز می‌باشد.در مجموع این کارکردهای اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد و سازمان‌های بین‌المللی می‌باشند که ورای برآوردن انتظارات و تحقق اهداف منشور محور، اعضا را گردهم می‌آورند.