جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
محمود فاضلی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر امور بین‌الملل
زنجیره کشتارها و ترورهایی که اسرائیل از غزه آغاز کرده و پس از یمن و لبنان به تهران سرایت کرد، خاورمیانه را به حلقه‌ای از آتش تبدیل کرده است. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه که در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران شرکت کرده بود، در فضای پرتنشی که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران به شهادت رسید، بخشی از سیاست خارجی کنونی این کشور را تشریح کرد.
به اعتقاد او، ترکیه در‌حال کار بر روی زمان و چگونگی ملاقات با مخاطبین سوری خود در سطح رهبران است، اما در‌حال‌حاضر هیچ برنامه زمانی مشخصی وجود ندارد و تنها اعلام اراده برای دیدار وجود دارد. آنچه در تماس‌های خود با طرف مقابل دیده می‌شود، آمادگی سوریه برای مذاکره است و هیچ پیش‌شرطی در این زمینه مطرح نشده است. وقتی گفته می‌شود «سربازان ترکیه باید عقب‌نشینی کنند»، من نیز می‌گویم «به همین دلیل به مذاکره نیاز است». اگر قرار باشد شما پیش‌شرط ما را انجام داده و ما نیز پیش‌شرط شما را انجام دهیم، چرا به مذاکره نیاز داشته باشیم؟ مذاکرات برای همین انجام می‌شوند. شما پناهندگان خود را بگیرید، تروریست‌ها را در سرزمین خود نابود کنید، ما نیز سربازان خود را عقب بکشیم. ما می‌خواهیم ابتدا علائمی را ببینیم که دمشق یک ساختار اداری ایجاد خواهد کرد که مانع از ارسال مجدد پناه‌جویان به ترکیه شده و تهدیدات امنیتی ایجاد نخواهد کرد. اگر پیش‌شرط‌هایی تعیین شود، ما پیش‌شرط‌های بیشتری داریم. هنوز مکان دیدار رهبران دو کشور مشخص نیست.
روس‌ها می‌گویند «ایران نیز باید سر میز مذاکره باشد؛ ما قبلا این‌کار را انجام می‌دادیم». اما اولویت ما گفت‌وگوست، نه کسی که میانجیگر گفت‌وگو باشد. فیدان اعتقاد دارد صلح با مخالفان اسد مشکل آنهاست. ما می‌توانیم آنها را تشویق کنیم، اما نمی‌توانیم مجبور کنیم. ما نمی‌توانیم مخالفان را نادیده بگیریم، چنین اتفاقی نخواهد افتاد. آنچه ما از دمشق می‌خواهیم مخاطب قراردادن مخالفان، دیدن مشکلات و شروع مذاکرات برای حل مشکلات است. فیدان درباره رابطه با ایران معتقد است: ما با ایران روابط ریشه‌دار داریم. تاریخ اخیر نیز این را به ما نشان داده است. با تغییر دولت‌ها چیز زیادی در روابط تغییر نمی‌کند. تجارت ما روشن است، امنیت مرزها پایدار است. البته تشدید تنش در لبنان مهم است. به باور فیدان، اسماعیل هنیه زندگی خود را وقف آرمان فلسطین و آوردن صلح و آرامش به فلسطین کرد: ما شاهد تلاش‌هایی هستیم که او برای دستیابی به آتش‌بس انجام داده است. او حتی زمانی که تعدادی از اعضای خانواده‌اش توسط اسرائیل به قتل رسیدند نیز هرگز اعتقاد خود به صلح را از دست نداد. هنیه شخصیتی بود که به نماد مقاومت شکوهمند فلسطین تبدیل شد.
پرداختن به موضوع فلسطینی که با آغاز درگیری‌ها در غزه به یک موضوع مهم در سیاست خارجی ترکیه و به اولویت اصلی سیاست این کشور تبدیل شده است. او تأکید دارد به نظر نمی‌رسد اسرائیل، به‌ویژه در مورد آتش‌بس، بدون پرداخت هزینه قدمی بردارد. این آمریکا و غرب هستند که آنها را مجبور به پرداخت هزینه خواهند کرد. تا زمانی که قدرت‌های کنترل‌کننده نظام جهانی او را تحریم نکنند، اسرائیل تا آنجا که بتواند پیش خواهد رفت. چند کشور فروش تسلیحات را محدود کردند اما این اسرائیل را با ضررهای سنگین مواجه نکرد. تلفات غیرنظامیان چه هزینه هنگفتی برای بشریت دارد؟ برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی نیز راه‌حل دو دولتی ضروری است. ما برای مشارکت همه در این روند ابتکار عمل را به دست گرفتیم. اگر قرار باشد تعامل و تأثیری ایجاد شود، این تنها به این شکل تحقق خواهد یافت. با ورود اسرائیل به هر جنگی با حزب‌الله، آمریکا نیز عملا درگیر خواهد شد. آنها قبل از انتخابات این را نمی‌خواهند، اما قبل از انتخابات برای محدودکردن اسرائیل نیز کاری انجام نمی‌دهند. این امر عادی شده که اسرائیل هر روز در غزه مردم را می‌کشد. هیچ‌چیزی برای وادارکردن اسرائیل به آتش‌بس وجود ندارد. وزیر خارجه ترکیه در رابطه با فشار ترکیه برای اخراج از ناتو اعتقاد دارد این تلاش هیچ نتیجه‌ای ندارد.
عضویت ترکیه در ناتو را نمی‌توان در چنین معادله‌ای زیر سؤال برد. علاوه‌براین، ترکیه یک کشور تنها در محور غرب در رابطه با مسئله اسرائیل-فلسطین نیست. کشورهای دیگری نیز علیه اسرائیل موضع‌گیری می‌کنند، اما ممکن است نوع صدای آنها متفاوت باشد. کشورهای اسپانیا، ایرلند و نروژ نیز موضع رسمی خود در راستای به رسمیت شناختن کشور فلسطین را اعلام کردند.
فیدان که بر مجازات حقوقی ترکیه تأکید دارد مدعی است به عنوان ترکیه، ما در فعالیت‌های خود برای پیوستن به شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری به مرحله پایانی رسیده‌ایم. متن را بارها مرور کردیم. احتمالا دادخواست خود را ارسال خواهیم کرد. ما از منظرهای مختلف به موضوع فکر می‌کنیم. ترکیه برای اولین بار در تاریخ خود متنی را به دیوان بین‌المللی دادگستری ارسال می‌کند. ما در کنار آرمان فلسطین ایستاده و از تمامی ابزارهای دیپلماتیک و حقوقی استفاده می‌کنیم. مهم این است که در دیوان عدالت یک فشاری ایجاد شود. هرچقدر متون مستند و دارای وزن قانونی بیشتر باشد، راه فراری برای اسرائیل باقی نخواهد ماند. ترکیه در چنین شرایطی تلاش می‌کند تا کشورهای جهان، به ویژه روسیه، چین، برزیل و آفریقای جنوبی را به صورت دیپلماتیک علیه اسرائیل بسیج کند./شرق