فرصت های دیپلماسی اقتصادی میان ایران و عربستان سعودی

نویسنده: ایمان صمدی نیا، کارشناس و پژوهشگر اقتصادی

 روابط ایران و عربستان سعودی در سال های اخیر به دلیل درگیری های مختلف ژئوپلیتیکی و جنگ های نیابتی در منطقه تیره شده است. با این حال، هنوز فرصت‌های بالقوه‌ای برای همکاری اقتصادی بین دو کشور تولیدکننده نفت وجود دارد که می‌تواند به رونق اقتصاد متبوع آنها و ارتقای ثبات منطقه کمک کند. ایران و عربستان سعودی به عنوان کشورهای همسایه و تولیدکنندگان بزرگ نفت، پتانسیل ایجاد همکاری‌ها و مشارکت‌های اقتصادی را دارند که می‌تواند به نفع هر دو کشور باشد.  

در سال 2020، عربستان سعودی رتبه 20 اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص داخلی (دلار فعلی آمریکا)، شماره 30 در صادرات، شماره 30 در واردات، اقتصاد شماره 53 از نظر تولید ناخالص داخلی سرانه (ایالات متحده فعلی آمریکا) بود. زمانی که ایران و عربستان سعودی وارد دیپلماسی اقتصادی می‌شوند، می‌توانند از منافع متقابل بهره ببرند و به آنها اجازه می‌دهد از نقاط قوت و منابع یکدیگر استفاده کنند. دیپلماسی اقتصادی این پتانسیل را دارد که با ایجاد فضای مثبت همکاری، تنش های سیاسی بین دو کشور را کاهش دهد. (1)

در اینجا چند فرصت ممکن برای همکاری اقتصادی وجود دارد:

1. افزایش تولید نفت و گاز: هم ایران و هم عربستان سعودی دارای ذخایر عظیم نفت و گاز هستند و می توانند برای افزایش تولید و به طور بالقوه جبران نوسانات قیمت جهانی همکاری کنند. ایران و عربستان سعودی با داشتن ذخایر قابل توجه نفت خام و گاز طبیعی، دو تا از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان هستند. ایران چهارمین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد در حالی که عربستان سعودی دومین ذخایر بزرگ نفت و چهارمین ذخایر بزرگ گاز جهان را دارد. آنها هر دو عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هستند و نقش مهمی در بازار جهانی انرژی دارند. صنعت نفت و گاز ایران را نیازمند 100 میلیارد دلار و صنعت برق را نیازمند 25 میلیارد دلار سرمایه‌‌گذاری است که تامین این سرمایه در شرایط تحریمی به هیچ وجه امکان پذیر نیست. توافق ایران و عربستان شاید بتواند روزنه روشنی را در این حوزه ایجاد کند.(2) در گزارش گروه فیچ سلوشنز درباره پتروشیمی در ایران آمده دولت می‌خواهد تولید پتروشیمی را تا سال 2026 به 140میلیون تن در سال برساند که تحقق آن، مستلزم 70میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. در این حوزه ها می توان از ظرفیت شرکت های سابیک وآرامکو عربستان سعودی استفاده کرد.(3)

برای کاهش مصرف نفت در تولید برق، عربستان سعودی قصد دارد کل بخش تولید، توزیع و انتقال برق خود را ارتقا دهد. علاوه بر این، عربستان سعودی بیش از 58 گیگاوات انرژی خورشیدی و بادی توسعه خواهد داد و تمام نیروگاه هایی که از نفت و گازوئیل استفاده می کنند را به تدریج حذف خواهد کرد. عربستان سعودی همچنین قصد دارد زیرساخت های قدیمی انتقال و توزیع خود را با فناوری شبکه هوشمند جایگزین کند و اتصال بین المللی به شبکه را ارتقا دهد. تخمین زده می شود که این کشور ظرفیت تولید برق خود را تقریبا دو برابر از 82 گیگاوات در سال 2018 به 160 گیگاوات تا سال 2040 برساند. برای دستیابی به این هدف، دولت سالانه حدود 5 میلیارد دلار در تولید و 4 میلیارد دلار در توزیع و انتقال سرمایه گذاری خواهد کرد.

با وجود اختلافات، هر دو کشور می توانند از افزایش همکاری در بخش نفت و گاز بهره مند شوند. آنها می‌توانند فرصت‌هایی را برای اکتشاف و تولید مشترک نفت و گاز، همکاری در زمینه پیشرفت‌های فناوری، و افزایش تجارت در محصولات نفت و گاز کشف کنند. علاوه بر این، دو کشور می توانند در زمینه توسعه زیرساخت ها مانند خطوط لوله و پالایشگاه ها برای تسهیل صادرات محصولات نفت و گاز به سایر کشورها همکاری کنند. همکاری ایران و عربستان سعودی پتانسیل ایجاد ثبات در بازار انرژی را دارد که به نفع هر دو کشور و اقتصاد جهانی خواهد بود.

2. پروژه های سرمایه گذاری مشترک: دو کشور می توانند فرصت هایی را برای سرمایه گذاری مشترک در پروژه های مختلف، مانند توسعه زیرساخت ها، پروژه های انرژی های تجدیدپذیر، و تحقیق و توسعه فناوری بررسی کنند.

ایران و عربستان سعودی کشورهای همسایه با فرصت‌های اقتصادی مختلف هستند که می‌توانند منافع متقابلی را برای پیوستن به نیروها به همراه داشته باشند. بدون شک تنش های سیاسی و دیپلماتیک بین این دو کشور در هر دو زمینه منطقه ای و جهانی وجود دارد، اما یک سرمایه گذاری مشترک می تواند کاتالیزوری برای هر دو کشور برای صلح، ثبات و شکوفایی اقتصادی باشد. ابتکارات در این راستا می تواند به توسعه همه جانبه روابط بین دو کشور منجر شود. سرمایه گذاری مشترک بین ایران و عربستان سعودی مستلزم انجام مجموعه ای از گام ها برای تضمین موفقیت آن است. در اینجا برخی از اقدامات حیاتی که هر دو دولت باید انجام دهند آورده شده است:

1. تفاهم متقابل: تدوین یک طرح همکاری که به نفع هر دو کشور باشد، مستلزم درک متقابل بین دولت های ایران و عربستان است. رهبران هر دو طرف باید مزایا و تفاوت‌ها را بشناسند تا به حوزه‌های سودمند متقابل بپردازند.
2. چارچوب حقوقی: ایجاد یک چارچوب قانونی که بر سرمایه گذاری مشترک حاکم باشد برای جلوگیری از خطرات و تعارضات احتمالی ضروری خواهد بود. قبل از شروع هر گونه عملیات تجاری باید توافقات روشن و بدون ابهام وجود داشته باشد.
3. شناسایی بخش‌های ارزشمند: شناسایی بخش‌هایی که کسب‌وکارهای ایرانی و عربستان سعودی می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند، کلید ایجاد یک مشارکت مؤثر و پایدار است. این بخش‌ها می‌توانند از بخش‌های تولیدی تا خدماتی و همچنین پروژه‌های زیربنایی را شامل شوند.
4. تعهد کسب‌وکارها: تعهد کسب‌وکارهای ایرانی و عربستان سعودی نسبت به تحقق این طرح باید مورد توجه قرار گیرد. تخصیص مساوی هزینه ها، منابع و نیروی کار باید از قبل توافق شود.

3. گردشگری و صنعت فناوری اطلاعات: هم ایران و هم عربستان سعودی دارای مکان‌های فرهنگی و مذهبی متعدد با ارزش تاریخی قابل توجه هستند و می‌توانند گردشگران بین‌المللی بیشتری را به دیدن و اکتشاف کشورهای مربوطه تشویق کنند. هم ایران و هم عربستان سعودی دارای میراث فرهنگی و تاریخی غنی هستند که هر ساله تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را به خود جذب می کند. ایران مکان های باستانی مانند تخت جمشید، میدان نقش جهان و شهر باستانی بم را در خود جای داده، در حالی که عربستان سعودی میزبان مکان های مذهبی مانند مکه و مدینه است که سالانه میلیون ها مسلمان از آن دیدن می کنند.

با همکاری در زمینه گردشگری، هر دو کشور می توانند مقاصد گردشگری یکدیگر را تبلیغ کنند و تخصص خود را در صنعت مهمان نوازی به اشتراک بگذارند. هدف ابتکار چشم انداز 2030 عربستان سعودی تنوع بخشیدن به اقتصاد این کشور است و گردشگری یکی از بخش های کلیدی است که دولت برای رشد آن را هدف قرار داده است. ایران نیز اهمیت گردشگری را می شناسد و شروع به تبلیغ مقاصد گردشگری خود برای جذب بازدیدکنندگان خارجی کرده است. هر دو کشور اقداماتی را برای سهولت سفر برای گردشگران انجام داده اند، مانند ویزای الکترونیکی و با همکاری می توانند بازدیدکنندگان بیشتری را از نقاط مختلف جهان جذب کنند. کارشناسان بر این باورند که اگر ایران و عربستان سعودی با یکدیگر همکاری کنند، خاورمیانه می‌تواند به یک مقصد اصلی گردشگری برای بازدیدکنندگان در سراسر جهان تبدیل شود.

همکاری در زمینه استارتاپ های گردشگری، گسترش همکاری ها در زمینه ارائه خدمات در زمینه صنعت IT و حتی فرستادن نیروهای متخصص ایرانی در زمینه های گردشگری و صنعتIT از جمله خدماتی است که می تواند به عنوان راهکاری برای توسعه همکاری های اقتصادی با عربستان سعودی مورد استفاده قرار گیرد. بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات عربستان سعودی (ICT) با ارزش بیش از 32.1 میلیارد دلار، بزرگترین بازار در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست و موقعیت خوبی برای تبدیل شدن به خدمات فناوری و هاب ابری با دسترسی به اتصال بین المللی از طریق دریای سرخ دارد. و خلیج فارس و با پتانسیل ارائه خدمات به بازارهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی.

برخی از ظرفیت های همکاری های میان ایران و عربستان سعودی:

• توسعه استعداد نیروی کار در تمام بخش های سفر، گردشگری، غذا و نوشیدنی و سرگرمی
• مشاوره، برنامه ریزی، مدیریت، تولید و طراحی مفهومی مراکز تفریحی خانوادگی، پارک های موضوعی، پارک های آبی، آکواریوم ها، موزه ها، پیست های اتومبیل رانی
• راه حل های یکپارچه برای صنعت سینما و تولید فیلم، پخش، دیجیتال سازی، توسعه محتوا، تجهیزات سمعی و بصری و آکوستیک، مهندسی و مدیریت استودیو، و استعدادیابی (بازیگران، مدل ها و مجریان)
• توسعه استادیوم، زمین های ورزشی، و سایر اماکن ورزشی
• آموزش طراحی و توسعه نرم افزارها و برنامه های بازی
• ساخت هتل، زیرساخت، فناوری و خدمات مشاوره، تجهیزات هتل، مبلمان، تجهیزات رستوران و آشپزخانه، لوازم حمام

4. همکاری کشاورزی: دو کشور با توجه به محیط های خشک خود می توانند برای به اشتراک گذاشتن بهترین شیوه ها در کشاورزی و مدیریت آب و توسعه و اجرای روش های کشاورزی کارآمدتر و پایدار با یکدیگر همکاری کنند. عربستان سعودی به دلیل آب و هوای خشک که رشد کشاورزی را محدود می کند، واردکننده بزرگ محصولات غذایی است. از سوی دیگر، ایران دارای صنعت کشاورزی قوی به ویژه در محصولاتی مانند پسته، خرما و زعفران است. با همکاری، هر دو کشور می توانند نقاط قوت یکدیگر را تکمیل کنند.

عربستان سعودی در نظر دارد بخشی از تولیدات غذایی خود را به کشورهای دیگر برون سپاری کند تا وابستگی خود را به واردات کاهش دهد. عربستان سعودی با همکاری با ایران می تواند عرضه محصولات غذایی با ثبات تر و مقرون به صرفه تر را تضمین کند. علاوه بر این، این همکاری می تواند به عربستان سعودی کمک کند تا صنایع فرآوری و بسته بندی مواد غذایی ایجاد کند که می تواند به بخش کشاورزی این کشور ارزش بیافزاید.

ایران همچنین می تواند از صادرات محصولات کشاورزی باکیفیت خود به عربستان سعودی که بیش از 75 درصد از نیاز غذایی خود را وارد می کند، بهره مند شود. این همکاری می تواند به هر دو کشور کمک کند تا به چالش های امنیت غذایی رسیدگی کنند، هدر رفت مواد غذایی را به حداقل برسانند و قیمت مواد غذایی را کاهش دهند.

5. مشارکت های صنعتی و تجاری: در هر دو کشور بخش های مختلفی مانند تجهیزات پزشکی، پتروشیمی و خودروسازی وجود دارد که می تواند سرمایه گذاری های مشترک برای افزایش کارایی و رقابت در بازارهای منطقه ای و بین المللی ایجاد کند. ایران و عربستان سعودی هر دو پروژه‌های توسعه زیرساختی در دست اجرا دارند یا برنامه‌ریزی شده‌اند تا نیازهای جمعیت رو به رشد خود را برآورده کنند. آنها با همکاری در این پروژه ها می توانند اقتصاد خود را تقویت کنند، فرصت های شغلی ایجاد کنند و رشد اقتصادی را افزایش دهند.

به عنوان مثال، عربستان سعودی به عنوان بخشی از طرح چشم انداز 2030 خود، سرمایه گذاری زیادی در زیرساخت های حمل و نقل عمومی مانند راه آهن، بزرگراه ها و بنادر انجام می دهد. با همکاری، ایران و عربستان سعودی می توانند به طور مشترک در چنین پروژه هایی سرمایه گذاری یا سرمایه گذاری کنند که نتیجه آن کاهش هزینه های پروژه و افزایش بهره وری است. بر اساس چشم انداز 2030، دولت عربستان سعودی قصد دارد بیش از 65 میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت های مراقبت های بهداشتی این کشور سرمایه گذاری کند. علاوه بر این، هدف آن افزایش مشارکت بخش خصوصی از 40 درصد به 65 درصد تا سال 2030 است و خصوصی سازی 290 بیمارستان و 2300 مرکز بهداشتی اولیه را هدف قرار داده است.(4)

علاوه بر این، دو کشور می توانند برای ایجاد زیرساخت های نوآورانه مانند شهرهای هوشمند و زیرساخت های انرژی تجدیدپذیر همکاری کنند. هم ایران و هم عربستان سعودی دارای پتانسیل بالایی برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر با منابع عظیم خورشیدی و بادی هستند. این همکاری می تواند به هر دو کشور کمک کند تا نیازهای انرژی خود را برطرف کنند، توسعه پایدار را ترویج کنند و به اهداف اقدام اقلیمی کمک کنند.

6- صادرات به عربستان سعودی: ایران صنعت ساخت و تولید نسبتا پیشرفته ای دارد و انواع ماشین آلات از جمله تجهیزات ساختمانی، ماشین آلات کشاورزی و ماشین آلات دارویی تولید می کند. بخش ساخت و ساز عربستان سعودی در حال گسترش است که تقاضا برای تجهیزات ساختمانی ایجاد می کند و شرکت های داروسازی در این کشور به طور مداوم به ماشین آلات جدید و کارآمد برای ادامه فعالیت خود نیاز دارند. عربستان سعودی بالغ بر 840 میلیون دلار واردات دارو داشته است. 7.5 میلیارد دلار از واردات این کشور درحوزه خودرو و قطعات آن بوده است و در صنعت تجهیزات پزشکی بالغ بر 500 میلیون دلار نیاز سالانه این کشور می باشد.(5) 

منابع: